Γράφει η Χρυσάνθη Ιακώβου
Αναμνήσεις, βιώματα και θραύσματα ιστορίας
«Ένα παιδί μετράει κεφάλια» του Βασίλη Τζανακάρη (Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2023)
Με ένα συγκλονιστικό κεφάλαιο που δανείζει στο βιβλίο τον τίτλο του (ένα παιδί που μετρά κεφάλια, τα κεφάλια των ανταρτών που είναι στοιβαγμένα σε κεντρικό σημείο της πόλης του) ξεκινά η τελευταία λογοτεχνική δουλειά του Βασίλη Τζανακάρη και μας εισάγει σε ένα ψηφιδωτό από μνήμες, θραύσματα ιστορίας, μικρά περιστατικά ενός κόσμου που ανήκει στο παρελθόν.
Το «Ένα παιδί μετράει κεφάλια» είναι μια συλλογή ιστοριών, πραγματικών ιστοριών, όπως τις βίωσε και τις κράτησε στη μνήμη του ο συγγραφέας. Πρόκειται για περιστατικά που τον σημάδεψαν, που τον καθόρισαν ως άνθρωπο, που για διαφορετικούς λόγους το καθένα αποτυπώθηκε μέσα του.
Χάρη στη συγγραφική μαεστρία του Τζανακάρη και στην επιδεξιότητά του στον χειρισμό της γλώσσας υπάρχει μια πολύ ωραία ισορροπία ανάμεσα στις έννοιες του βιώματος και της λογοτεχνικής έκφρασης: ξέρεις ότι αυτό που διαβάζεις είναι πραγματικότητα, αλλά είναι γραμμένο με τέτοιο τρόπο που έχει γίνει πλέον λογοτεχνία. Όταν ένας συγγραφέας αφηγείται πραγματικά περιστατικά, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να πέσει στην παγίδα της ψυχρής καταγραφής. Εδώ δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο: η ιστορική αλήθεια βρίσκεται σε απόλυτη αρμονία με τη λογοτεχνική έκφραση.
Νούμερο ένα αρετή στον τρόπο συγγραφής αυτού του βιβλίου είναι η ζωντάνια. Ο Τζανακάρης αποτυπώνει τα περιστατικά του με απόλυτη καθαρότητα, τα ντύνει με ωραίες λέξεις, σκιαγραφεί τους ήρωές του με υπέροχο τρόπο, φροντίζει ώστε οι ιστορίες του να έχουν τον τόνο που πρέπει: άλλες είναι πιο θλιβερές, πιο σκοτεινές και μελαγχολικές, άλλες διατηρούν ένα πιο εύθυμο ύφος, ακόμα και χιούμορ.
Οι ιστορίες του Βασίλη Τζανακάρη έχουν απίστευτη ποικιλία: μιλά για εγκλήματα, για τη Χούντα, για περιστατικά από τη στρατιωτική του θητεία, για πόρνες, για στιγμές από την επαγγελματική του ζωή, για πρόσωπα της οικογένειάς του και του περιβάλλοντός του γενικότερα. Έχοντας πάντα ως άξονα τον ίδιο του τον εαυτό, ο συγγραφέας κινείται με άνεση από το προσωπικό βίωμα στο συλλογικό γεγονός, δίνοντάς μας μια πολύ ευρεία και γλαφυρή εικόνα για την κοινωνικο-πολιτική κατάσταση του δευτέρου μισού του 20ού αιώνα.
Ιστορικό δεν είναι το βιβλίο, αλλά μπορεί κανείς να μάθει ιστορία διαβάζοντάς το. Πολλά από τα περιστατικά μοιάζουν απλά, αλλά είναι ακριβώς αυτές οι μικρές λεπτομέρειες, οι μικρές πτυχές της καθημερινότητας που αποδίδουν το κλίμα εκείνης της εποχής με έναν τέτοιο τρόπο που δεν βρίσκει κανείς στα ιστορικά βιβλία.
Κέντρο όλων των ιστοριών είναι οι Σέρρες, γενέτειρα και τόπος διαμονής του συγγραφέα, και η Θεσσαλονίκη. Πολλά βιβλία με ιστορικά στοιχεία έχουν γραφεί για την Αθήνα, πολύ λιγότερα όμως για τις μικρότερες πόλεις. Υπό αυτό το πρίσμα το «Ένα παιδί μετράει κεφάλια» αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον αναγνώστη που αναζητά ιστορικές πληροφορίες για τη Βόρεια Ελλάδα, αλλά αποτελεί και σημείο αναφοράς για τα σερραϊκά γράμματα.
Ο Βασίλης Τζανακάρης έπραξε καλώς που αποφάσισε να βγάλει από μέσα του αυτές τις ιστορίες και να τις καταγράψει, γιατί αποτελούν ένα ανάγνωσμα τόσο χρήσιμο όσο και ευχάριστο. Είναι επίσης σημαντικό ότι η συγγραφή αυτού του βιβλίου έγινε με νηφαλιότητα και με έναν τρόπο απόλυτα φρέσκο – ο συγγραφέας δεν παρασύρθηκε από τη σκοτεινιά ορισμένων ιστοριών ούτε από τη νοσταλγία για μια εποχή που δεν υπάρχει πια. Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος που το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί με ενδιαφέρον από οποιονδήποτε, και από αυτόν που έχει γνωρίσει την εποχή στην οποία αναφέρεται αλλά και από αυτόν που δεν την έχει ζήσει καθόλου. Είναι εξάλλου τόσο μεγάλη η ποικιλία των ιστοριών που δύσκολα να μη μιλήσει κάποια στην ψυχή του αναγνώστη – το αντίθετο μάλιστα: το δύσκολο θα είναι να διαλέξει κανείς την αγαπημένη του.
(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο λογοτεχνικό περιοδικό Fractal).
