Ένα σημείο συνάντησης με τον δημιουργό, μια γωνιά σκέψης, τέχνης, συμβολισμού και έκφρασης ποικίλων συναισθημάτων ανά τις δεκαετίες, υπό το πρίσμα ενός βαθιά καλαίσθητου μοντερνισμού.
Της Μαρίας Γκιόκα
Καθώς προσεγγίζει κανείς το πρώην στρατόπεδο Παπαλουκά, πολύ γρήγορα αισθάνεται πως κάτι έχει αλλάξει στην περιοχή, πνέει αέρας διαφορετικός, καλλιτεχνικός, με διάχυτες νότες δημιουργίας. Αρκεί να υψώσει το βλέμμα του στην πινακίδα που ορθώνεται στην είσοδο, που φέρει την καλλιτεχνική υπογραφή του Κωνσταντίνου Ξενάκη.
Με τον δικό του μοναδικό τρόπο και όχι από την προβλεπόμενη θύρα, ο οικοδεσπότης Κωνσταντίνος Ξενάκης σε καλωσορίζει στο «σπίτι» του. Ένας καλλιτέχνης ανατρεπτικός, ανήσυχος, μα και προσιτός, ένας στοχαστής, σύνθετος, με όπλο του πάντα τη ζωγραφική, που αδιάκοπα ήθελε να πηγαίνει, μέσω του έργου του, παρακάτω τις έννοιες στον κόσμο, ήθελε να δίνει άλλη μορφή στα πράγματα και στις καταστάσεις.
Ο Κ.Ξενάκης, και ενώ τότε ζούσε στο Παρίσι, πραγματοποίησε κάποιες συναντήσεις με τον καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Αριστοτέλη Νανιόπουλο, καθώς και με τον Παντελή Τσάτση, έναν από τους μεγαλύτερους γκαλερίστες στην Ελλάδα, που τυγχάνει να είναι και οι δύο από τις Σέρρες. Ο Κ.Ξενάκης, όντας σε προχωρημένη ηλικία, εκφράζει την αγωνία του αλλά και την επιθυμία του να αντιμετωπιστεί με ενιαίο τρόπο η καλλιτεχνική του διαδρομή του, μέσα από μια πινακοθήκη. Δεν ήθελε όμως να δώσει τα έργα του στην Εθνική Πινακοθήκη. Τότε του γίνεται η πρόταση από τον Αριστοτέλη Νανιόπουλο για τα εγκαταλελειμένα στρατόπεδα στις Σέρρες. Έπειτα από πολλές συναντήσεις, συζητήσεις, μελέτες και σχέδια, ο καλλιτέχνης το 2016 σιγουρεύεται ότι βρήκε τους ανθρώπους του και αποφασίζει ότι ναι, εδώ θα γίνει! Έτσι έρχεται η συμβολική μετατροπή του πρώην στρατοπέδου Παπαλουκά σε χώρο έκφρασης και πολιτισμού, φιλοξενώντας το βαρυσήμαντο έργο του Κ.Ξενάκη αδιάσπαστο, σε ένα πραγματικά πολύ σύγχρονο μουσείο.
Περνώντας στον προθάλαμο του μουσείου η πρώτη επαφή με τον δημιουργό είναι απτό γεγονός. Τρεις προβολές, που αφορούν τη ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Ξενάκη, ξεναγούν τον επισκέπτη στο Παρίσι του 1960, τότε που ο καλλιτέχνης ήρθε σε επαφή με κορυφαίους καλλιτέχνες της εποχής, διανοούμενους, ανθρώπους της τέχνης, αλλά και της πολιτικής. Η διαδρομή στην πράξη ξεκινά από το μακρινό 1950 εκπνέοντας στο 2017, σε έναν πανέμορφο και πολύ σύγχρονο χώρο, με αυτή την μυρωδιά του καινούριου να σηματοδοτεί ένα νέο ξεκίνημα, τόσο για τον ίδιο τον δημιουργό όσο και για εμάς.
Ο «πάπυρος» με το έργο του Κ.Ξενάκη ξετυλίγεται και η ψυχοσύνθεση, η ίδια η ζωή του δημιουργού, ανάλογα με τα βιώματα του σε κάθε χρονική περίοδο, αποτυπώνεται εντόνως και αρκετά γρήγορα και βίαια στο χαρτί. Ο καλλιτέχνης παίζει με το λευκό και το μαύρο στοιχείο, καθώς και με την κίνηση, στοιχεία τα οποία βιώνει έντονα ο επισκέπτης όταν περνά μπροστά από τους πρώτους κιόλας πίνακές του. Οι επιρροές του Κ.Ξενάκη πολλές, μα θεμέλιοι λίθοι τα μουσεία του Λούβρου, του De la Decouverte, καθώς και οι μεγάλες Ακαδημίες τέχνης.
Η πρώτη περίοδος αφορά τη ζωγραφική στο τελάρο. Γίνεται σαφές πως δεν οδηγείται σε έναν ακαδημαϊσμό, αλλά προχωρά σε μια ερευνητική δουλειά, η οποία σχετίζεται με έναν ιδιαίτερο εξπρεσιονισμό χειρονομίας, θα έλεγε κανείς.
Ακολούθως, στη δεκαετία 1960 κυριαρχεί το μαύρο στοιχείο, αλλά και η πολυπλοκότητα. Παραμένει η κίνηση όμως στα έργα του και οι συνεχείς εναλλαγές από το φως στο σκοτάδι, πολύ χαρακτηριστική η κίνηση στην εναλλαγή ως προς το πώς εκείνη αποτυπώνεται. Πολύ γρήγορα ως θεατής αντιλαμβάνεσαι πως η δουλειά του Κ.Ξενάκη συνεχίζεται ακόμα περισσότερο πειραματικά, χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνικές που μοιάζουν να είναι χαρακτικά, αλλά δεν είναι. Στο μεταξύ, οι διάφορες παραστάσεις στους πίνακες του αρχίζουν να θυμίζουν μηχανές και η πολυπλοκότητά του σε αυτήν τη δεκαετία γίνεται ολοένα και πιο σύνθετη δίνοντάς μας και μία αίσθηση στροβιλισμού. Ο δημιουργός χρησιμοποιεί αισθητά τα στοιχεία της καταγωγής του, που δεν είναι άλλο από το αιγυπτιακό και το ελληνικό, τα οποία «παντρεύει» και χρησιμοποιεί πολύ στη δουλειά του.
Στη συνέχεια, μέσα από δύο μεγάλες προβολές ο επισκέπτης πείθεται για το ότι ο Κωνσταντίνος Ξενάκης δεν είναι μια κλασική περίπτωση ζωγράφου. Εκφράζεται μεν εικαστικά, αλλά το αποτέλεσμα περιέχει τη σκέψη του για τον κόσμο και στο σημείο αυτό βγάζει πολύ θυμό. Στα έργα του εντάσσει επιπλέον τον ήχο και τον ηλεκτρομαγνητισμό, δημιουργώντας κινητικά γλυπτά και εγκαταστάσεις κι έτσι ξεφεύγουμε από την έως τώρα στατική αντιμετώπιση του έργου τέχνης. Τονίζεται έντονα το στοιχείο της ζωής και της μεταβλητότητας αυτής. Στο σημείο αυτό, δίνεται η δυνατότητα στον επισκέπτη να δει και να ακούσει τον δημιουργό μέσα από μια παλιά του συνέντευξη στην εκπομπή Μονόγραμμα σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο σαν μικρό κινηματογράφο.
Κατόπιν εμφανίζονται τα πρώτα συμβολικά στοιχεία. Δεν είναι τυχαίο που επιλέγει τον κώνο, ο οποίος αποτελεί στοιχείο της δουλειάς του, όχι μόνο στα έργα αυτά, αλλά και στις ακτιβιστικές και εικαστικές του παρεμβάσεις στους δρόμους, παραπέμποντας και στις πυραμίδες της Αιγύπτου. Ο Κ.Ξενάκης επιλέγει επίσης τη σημειολογία και τη χρήση μιας γλώσσας αλλιώτικης, ενός κώδικα επικοινωνίας, επιχειρώντας να προβληματίσει τον θεατή, δεν θέλει να δίνει έτοιμες απαντήσεις. Τότε είναι που εκδίδει και εφημερίδες-μανιφέστα με τους κώδικες του και τις μοιράζει στους δρόμους του Βερολίνου, του Ζάγκρεμπ, του Μιλάνο. Ήδη στη δεκαετία του 1970 ο Κ.Ξενάκης αντιλαμβάνεται ότι περνάμε σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, όπου ο «πληθωρισμός της πληροφορίας καταργεί την ίδια την πληροφορία». Σκοπός του η έκφραση του θυμού του για όλα αυτά. Μια τεράστια κραυγή ήταν η ανάγκη του! «Πώς θα ξεπεράσω τον θυμό, ώστε να γίνει θυμός για τον θυμό και έτσι να ντύσει την γαλήνη;» έλεγε.
Μέσα από τα 171 έργα τέχνης που φιλοξενούνται στο Μουσείο, γρήγορα αντιλαμβάνεται κανείς πως ο καλλιτέχνης σε όλη του τη ζωή κρατάει μέσα του το παιχνίδι επιβίωση-πολιτισμός ζωντανό ως το τέλος.
Λίγο πριν η ξενάγηση ολοκληρωθεί, στον χώρο δεσπόζει το στοιχείο της επανανοηματοδότησης, από τον δημιουργό. Βλέπουμε αντικείμενα καθημερινής χρήσης να αποκτούν νέα μορφή και νόημα.Τα «βιβλία της ζωής»: παλιοί τηλεφωνικοί κατάλογοι που τους μετέτρεπε σε έργα τέχνης. Η αυλαία κλείνει με την ενότητα «Ένας αδύναμος κόσμος 1990-2017», το «αγκάθι» της παγκοσμιοποίησης και τα λόγια του Κ.Βάρναλη πλάι στον ελληνικό χάρτη: «Εδώ είναι η στάχτη ενός λαού που ήταν αιώνια φλόγα». Ο Κωνσταντίνος Ξενάκης μάς χαιρετίζει μέσα από το επιβλητικό φωτογραφικό του πορτρέτο, σε αγαλματική στάση Αιγύπτιου φαραωνικού γραφέα.
* Στη διάρκεια της πορείας μέσα στο μουσείο και εντός των ενοτήτων σύντομες προβολές πίσω από υψίκορμα πανό δίνουν επιπλέον εικονιστικές πληροφορίες για το έργο του Κωνσταντίνου Ξενάκη, αντικαθιστώντας με αυτόν τον τρόπο τον λόγο ή τη γραφή. Για κάθε ενότητα έχουν προβλεφθεί έργα για απτική χρήση και κείμενα σε γραφή Braille, καθώς και QR codes με ηχογραφημένες πληροφορίες. Ο εστιασμένος φωτισμός, η χρήση χρωμάτων τέτοιων που κάνουν τα έργα να αναδύονται πλαστικά, οι στάσεις για τις ψηφιακές προβολές, η διαφοροποίηση των εκθεσιακών επιφανειών και η βίωση χώρων αναπαράστασης συνθέτουν την απαιτούμενη πολυμορφία σε μια αναγκαστικά, λόγω χώρου, γραμμική πορεία.
Ο ΠΟΛΙΤΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Ο Κωνσταντίνος Ξενάκης είναι ένας διεθνής σύγχρονος καλλιτέχνης. Γεννιέται στο Κάϊρο το 1931. Σπουδάζει Αρχιτεκτονική και καλές τέχνες στο Παρίσι ως το 1961, ενώ χάνει όλη του την περιουσία μετά τις εθνικοποιήσεις του Νάσερ στην Αίγυπτο. Η Γαλλία τού εμπιστεύεται κρίσιμες θεσμικές εικαστικές και ακαδημαϊκές θέσεις και του επιφυλάσσει ύψιστες τιμές αναγνώρισης με βραβεία, συμμετοχές και αναθέσεις φιλμ και σκηνικά. Την εκπροσωπεί σε μεγάλες διεθνείς διοργανώσεις. Αναλαμβάνει γλυπτικές και ζωγραφικές επεμβάσεις σε κτίρια μεγάλων διαστάσεων, ενώ άλλα παίρνουν το όνομά του. Από το 1996 και μετά ζει μεταξύ Γαλλίας και Ελλάδας. Εκθέτει σε μεγάλες ομαδικές και ατομικές εκθέσεις-σταθμούς του εικαστικού του προβληματισμού, που οργανώνουν μεγάλοι θεσμικοί πολιτιστικοί φορείς σε όλη την Ελλάδα, αλλά και στο Παρίσι, στο Πεκίνο, στο Σεράγιεβο, στις Η.Π.Α.
INFO
(Πρώην) Στρατόπεδο Παπαλουκά | 2321058136 | www.mcx-serres.gr
ΩΡΑΡΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
Δευτέρα 10:00 – 14:00 & 18:00 – 21:00
Τρίτη ΚΛΕΙΣΤΟ
Τετάρτη – Παρασκευή 10:00 – 14:00 & 18:00 – 21:00
Σάββατο – Κυριακή 10:00 – 14:00
(Δημοσιεύτηκε στο έντυπο Ser-Free, τ.60)
