Η νέα πραγματικότητα αφήνει το αποτύπωμά της στις διαπροσωπικές σχέσεις, την ψυχική υγεία, την κοινωνία στο σύνολό της. Μέσα στη σιωπή, που γιγαντώθηκε στους ατέλειωτους μήνες του εγκλεισμού που ζήσαμε (κι ας μας φαίνεται πλέον κάτι μακρινό), οι καθημερινές κινήσεις απέκτησαν μια τελετουργική διάσταση, ώστε να μη γινόμαστε ενοχλητικοί ή επικίνδυνοι στους άλλους. Σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορεί να υποκατασταθεί η φυσική επαφή με φίλους και συνεργάτες ή η ζωντανή σχέση με την τέχνη και την εκπαίδευση. Η τηλεκπαίδευση ωστόσο εξακολουθεί να αποτελεί σε πολλές περιπτώσεις αντίδοτο στους εν δυνάμει κινδύνους του συνωστισμού στους χώρους διδασκαλίας. Η έλλειψη όμως του κοινού χώρου δράσης διασπά την ενότητα και το συλλογικό βίωμα της «τάξης» όπως την ξέρουμε, υποβιβάζοντάς το σε μια εξατομικευμένη μαθησιακή εμπειρία, εφόσον ο κάθε ιδιωτικός χώρος έχει το αυστηρά προσωπικό συναισθηματικό του φορτίο. Ξένο προς το κοινό μάθημα. Η εκπαίδευση στερείται έτσι της γνήσιας κοινωνικής της διάστασης.
Η τηλεργασία απ’ την άλλη έχει τινάξει στον αέρα τη διάκριση μεταξύ επαγγελματικού και ιδιωτικού χώρου, τη δυαδικότητα μεταξύ εργασίας (ή εκπαίδευσης) και προσωπικής ζωής. Και δεν είναι μόνο η τηλεργασία που ήρθε για να μείνει. Θα έχετε προσέξει τα γραφεία εταιρειών που προσφέρουν υπηρεσίες πως διαθέτουν πλέον μόνον έναν (νεαρό συνήθως) υπάλληλο και έναν… υπολογιστή. Ή τη συνεχή μείωση προσωπικού των τραπεζών. Ποια η χρησιμότητα, αναρωτιούνται οι επικεφαλής μεγάλων εταιρειών, ενός άδειου γραφείου που χρησιμοποιείται λίγες μόνο ώρες την εβδομάδα; Η νέα λοιπόν εργασιακή καθημερινότητα θα συμπυκνώνεται στο μέγεθος μιας οθόνης υπολογιστή; Δυστυχώς εκεί οδηγούμαστε. Όπου και η αυτοπρόσωπη παρουσία του εργαζομένου στο γραφείο θα είναι το κατ’ εξαίρεσιν γεγονός. Τέρμα τα γραφεία με τα προσωπικά αντικείμενα που δήλωναν το γούστο και την αισθητική του υπαλλήλου. Το προσωπικό πλέον γίνεται σταδιακά απρόσωπο.
Ας επιστρέψουμε όμως στα καυτά της καθημερινότητας. Σταθερό μοτίβο της αμφισβήτησης είναι η πεποίθηση πως τα εμβόλια παρασκευάστηκαν ταχύτατα με άγνωστες μακροπρόθεσμα συνέπειες για τον οργανισμό. Η ταχύτητα λοιπόν κατέστησε την επιστήμη θύμα της επιτυχίας της. Οι επιστήμονες απαντούν πως τα εμβόλια αποτελούν προϊόν έρευνας πολλών δεκαετιών. Ο φόβος και η αβεβαιότητα μπροστά στο νέο είναι αντιληπτή σε μεγάλο βαθμό. Όταν παρασκευάστηκε το πρώτο εμβόλιο κατά της ευλογιάς τον 18ο αιώνα στην Αγγλία, υπήρξαν θυελλώδεις αντιδράσεις από την Εκκλησία, διότι προερχόταν από αγελάδα (vacca εξ ου και vaccine). Υπάρχουν δυο αντίθετες ροπές που δύσκολο μπορεί να συμβιβαστούν. Οι μεν εμβολιασμένοι δεν επιθυμούν να επωμιστούν το βάρος μιας ανεύθυνης κατ’ αυτούς συμπεριφοράς. Οι δε επιθυμούν την άσκηση ατομικού τους δικαιώματος, ενώ υπάρχουν και οι δύσκολοι παίκτες, οι εκ πεποιθήσεως αντιεμβολιαστές, που κινούνται σε ένα ανορθολογικό σύμπαν με δυσδιάκριτα όρια πεποίθησης-παράνοιας, που δύσκολα κάμπτεται με επιστημονικά επιχειρήματα. Πρόκειται για ένα βαθύ ρεύμα της κοινωνίας που όλοι μας αποδεχόμαστε όσο δεν βάζει σε κίνδυνο τη συνοχή της. Ο κίνδυνος όμως είναι πλέον υπαρκτός. Όπως ορατή είναι και η εκλεκτική συγγένεια ανορθολογισμού και θρησκοληψίας. Δεν αρκεί λοιπόν να επιχειρήσει κανείς να κατανοήσει τον Έλληνα βάσει εξωτερικών και μόνο παραγόντων, όπως ο υγειονομικός ή ο οικονομικός, αλλά πρέπει να συνυπολογίσει και την νοοτροπία εκείνη που απλώνει τις ρίζες του στην ελληνορθόδοξη παράδοση.
* Ο Βασίλειος Τιλσίζογλου είναι δημόσιος υπάλληλος, ερασιτέχνης ηθοποιός και τακτικός συντάκτης του περιοδικού Ser-Free. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο έντυπο Ser-Free τ.58.
