Κάθε φορά που πλησιάζουν τα Χριστούγεννα, νιώθω το ίδιο γλυκόπικρο αίσθημα. Αγαπούμε τη γιορτή επειδή μας υπενθυμίζει την εύθραυστη φύση των ανθρώπινων – είμαστε γεννημένοι για να χαιρόμαστε, να αγαπούμε, να μοιραζόμαστε. Και το μικρό παιδί μέσα μας σκιρτά από συγκίνηση και προσμονή, περιμένει τα δώρα του, τα προσωπικά και τα ευρύτερα. Όμως δίπλα μας, κοντά μας, συνεχίζονται οι πόλεμοι, οι θάνατοι αθώων αμάχων, οι καταστροφές ζωών. Και τα αθώα θύματα είναι πάντα τα μικρά παιδιά. Που θαλασσοπνίγονται, που αποχωρίζονται γονείς και συγγενείς με βία, που ζουν την (ανεξήγητη για την παιδική τους ψυχή) σκληρότητα και αδικία του κόσμου. Οι στατιστικές και οι ορθολογικές αναλύσεις για τα φοβερά γεγονότα των ανθρώπινων συγκρούσεων στα πεδία των μαχών, οι προβλέψεις και οι αναφορές των «ειδημόνων», οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις και η φιλολογία ως προς τα δικαιώματα «αυτοχθόνων» και «ετεροχθόνων» αδυνατούν να αντιμετωπίσουν το συγκλονιστικό γεγονός της απαξίωσης των παιδικών ζωών, της καταδίκης τους σε ανείπωτη δυστυχία.
Κάποιος σημαντικός διανοούμενος, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τη φρίκη των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης, έγραψε πως «ο Θεός πέθανε στο Άουσβιτς». Η φράση φυσικά δεν αφορά τον Θεό, αφορά την ανθρώπινη αδυναμία να τον αξιωθεί. Η μεγάλη αρετή του Χριστιανισμού, το «δώρο του Θεού στον άνθρωπο» είναι η ελεύθερη βούληση, η ελευθερία του ανθρώπου να επιλέξει την ηθική μοίρα του – κι αυτή η δυνατότητα ελευθερίας διατηρεί στην Ορθοδοξία συγκινητικές θεολογικές, φιλοσοφικές και ηθικές διαστάσεις και προεκτάσεις. Γεννά όμως συγχρόνως και μια μείζονα ευθύνη: την ευθύνη της επιλογής. Της επιλογής «με ποιους θα πας και ποιους θα αφήσεις», κατά τον στίχο του Σαββόπουλου, της επιλογής του «ναι» ή της «μεγάλης» κρίσιμης «άρνησης» κατά τον Αλεξανδρινό. Πάντως δεν μπορείς να «νίπτεις τας χείρας» όπως εκείνος ο Πόντιος Πιλάτος που επιχείρησε να τεκμηριώσει θλιβερά επιχειρήματα «ίσης απόστασης» και «ουδετερότητας» από την παραμόρφωση της δικαιοσύνης, τον φανατισμό του όχλου και την καταδίκη του Αθώου στον σταυρικό θάνατο.
Τα Χριστούγεννα γεννούν την υποχρέωση αναστοχασμού πάνω στην τάξη του Κόσμου, θεμελιώνουν την συνευθύνη, την υποχρέωση συμμετοχής σε αλλαγές που θα απαλείψουν τον ανθρώπινο πόνο, τη βία, τη φρίκη των πολεμικών συγκρούσεων, αλλά και των γυναικοκτονιών, τη φτώχεια, την ασθένεια, την αδικία και την εκμετάλλευση των ανθρώπων.
Το Παιδί που γεννιέται κάθε χρόνο σε μια ταπεινή φάτνη δεν έχει ανάγκη από τον αγοραίο καταναλωτισμό που επιχειρεί να παραμορφώσει το μήνυμα της λαμπρής εορτής. Τα Χριστούγεννα δεν είναι (κατά προτεραιότητα) ένα διακοσμημένο περιβάλλον ούτε μια ατομοκεντρική προσπάθεια καλοπέρασης ούτε μια υποκριτική δεκαπενθήμερη ανάπαυλα από την κοινωνική και ηθική πραγματικότητα. Τα Χριστούγεννα γεννούν την υποχρέωση αναστοχασμού πάνω στην τάξη του Κόσμου, θεμελιώνουν την συνευθύνη, την υποχρέωση συμμετοχής σε αλλαγές που θα απαλείψουν τον ανθρώπινο πόνο, τη βία, τη φρίκη των πολεμικών συγκρούσεων, αλλά και των γυναικοκτονιών, τη φτώχεια, την ασθένεια, την αδικία και την εκμετάλλευση των ανθρώπων. Το Παιδί που γεννιέται ανάμεσα σε ποιμένες κατευθύνεται με βήμα άτρομο προς τον σταυρικό θάνατο, γεννώντας έτσι μια νέα Διαθήκη, μια καινούργια «συμφωνία» ανάμεσα στον Θεό και στους ανθρώπους, μια συμφωνία που νοηματοδοτεί με τρόπο συγκλονιστικό την υπέρβαση της θνητότητας, του θανάτου. Κι αυτό το ξεπέρασμα του θανάτου συμβαίνει μόνο όταν μετέχει ο άνθρωπος στην ευθύνη της Δικαιοσύνης και στο σύμπαν της Αγάπης, όταν ακυρώνει την οπτική του Πιλάτου. Και προτεραιότητα αυτής της επιλογής αποτελεί η αντιμετώπιση των παιδιών, των παιδιών όλου του κόσμου, των παιδιών που υποφέρουν. Που με τα πληγωμένα ματάκια τους μας ρωτούν «γιατί». Ας μην αποστρέψουμε το ενήλικο βλέμμα μας. Ας μη «νίψουμε τας χείρας μας». Καλά Χριστούγεννα!
* Ο Γιώργος Ανδρέου είναι συνθέτης, συγγραφέας και καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Σερρών.
(Δημοσιεύτηκε στο έντυπο Ser-Free, τ.68, Δεκέμβριος 2024)
