(Από το αρχείο του περιοδικού Ser-Free, τ.8, Νοέμβριος 2009)
Φαντάζομαι πως όλοι συγκλίνουμε σε έναν κοινό τόπο: αν υπάρχει έστω και η παραμικρή πιθανότητα να αλλάξει κάτι στην δόμηση αυτής της πόλης, με τρόπο ρηξικέλευθο και ριζικό, η μόνη αχτίδα ελπίδας είναι τα στρατόπεδα.
Επιμέλεια: Αλέξανδρος Αραμπατζής / Επεξεργασία εικόνας: Πέπη Γεράκη
Κάποτε, την εποχή που ο βόρειος άξονας μας απειλούσε, τα δίπολα και οι ιδεολογίες μεσουρανούσαν και το μπαρούτι του πολέμου μύριζε ακόμα, οι μονάδες αυτές ήταν «φρούρια» επανδρωμένα με εκατοντάδες στρατιώτες. Δεν ξέρω αν υπάρχει σημερινός 60αρης, από την Κρήτη μέχρι την Αλεξανδρούπολη, που να μην έχει κάνει, έστω για λίγα φεγγάρια, ένα «γερμανικό νούμερο» στις Σέρρες.
Το λυκόφως όμως του 21ου αιώνα έβαλε τη σφραγίδα του στην πλήρη σχεδόν αποστρατικοποίηση της Μακεδονίας. Τα στρατόπεδα των Σερρών έμειναν κουφάρια, άψυχα κτίρια, χώροι εγκαταλειμμένοι, αλλά τεράστιοι, και, το κυριότερο, αραιοδομημένοι και ανοιχτοί.
Το στοίχημα για μια οικιστικά μάλλον εκτρωματική πόλη (οι λίγες εξαιρέσεις καλαίσθητων κτισμάτων είναι αδύνατο να αλλάξουν τον κανόνα) είναι να πάρει τα στρατόπεδα, να τα εντάξει στον αστικό ιστό και να αποκτήσει έτσι αυτά που τόσο λείπουν: πράσινο, πάρκα, χώρους αναψυχής, ανοιχτό ορίζοντα.
Ήδη από το 2006 ομάδα Σερραίων αρχιτεκτόνων-μελετητών αποτελούμενη από τους Σοφία Γοργία, Αθηνά Ζαχαρούδη, Θάλεια Καραφύλλη, Βασιλική Παπαδοπούλου, Σταυρούλα Παπότη, Χαράλαμπο Τσαβδάρογλου, είχε εκπονήσει μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη για τα στρατόπεδα. Και μάλιστα για το σύνολο αυτών (Παπαλουκά, Εμμ. Παπά και Κολοκοτρώνη).
Ο στόχος της μελέτης
«Στόχος της παρούσας μελέτης είναι να δρομολογηθούν διαδικασίες παρέμβασης, ώστε να αξιοποιηθεί η έκταση των πρώην στρατοπέδων, που βρίσκονται μέσα στον αστικό ιστό της πόλης των Σερρών, προς όφελος της ίδιας της πόλης και των κατοίκων της. Οι χώροι των στρατοπέδων εκτός από το γεγονός ότι αποτελούν ιστορικούς τόπους, έχουν αφενός να παρουσιάσουν ενδιαφέροντα και αξιόλογα δείγματα κτιριακών συνόλων και αφετέρου αποτελούν μοναδικούς πνεύμονες πρασίνου και ελεύθερων εκτάσεων, οι οποίες είναι πολύτιμες για την αστική αναζωογόνηση και το μέλλον της πόλης» αναφέρουν οι Σερραίοι αρχιτέκτονες στο εισαγωγικό υπόμνημα τους.
Και εξηγούν ότι «τα κτίρια των στρατοπέδων παρουσιάζουν μεγάλο τυπολογικό, κατασκευαστικό και μορφολογικό ενδιαφέρον, τόσο στο εσωτερικό τους όσο και στο εξωτερικό τους. Με τη διάσωση και την κατάλληλη αξιοποίησή τους μπορούν να στεγάσουν νέες λειτουργίες και δραστηριότητες με ακτινοβολία τόσο σε επίπεδο νομού όσο και πανελλαδικά. Πρέπει λοιπόν οι προτεινόμενες επεμβάσεις αφενός να επιτείνουν την ιστορική τους μνήμη και αφετέρου να επιτυγχάνουν τη σύνδεση των πρώην στρατοπέδων με τις λειτουργίες της πόλης και την ομαλή προσαρμογή τους στον αστικό ιστό».
Τι προτείνουν
Πέρα όμως από το κομμάτι της καταγραφής της υπάρχουσας κατάστασης, η ομάδα των μελετητών έκανε ένα βήμα παραπέρα, προχωρώντας στην κατάθεση προτάσεων για το πώς θα μπορούσε να διαμορφωθεί μια ενδεχομένη αξιοποίηση των χώρων αυτών. Έτσι το Κολοκοτρώνη αφιερώνεται σε αθλητικές υποδομές, το Παπαλουκά σε χώρους αναψυχής και το Εμμ. Παπά μετατρέπεται σε πάρκο, ενώ μεταφέρονται εκεί πολλές δημοτικές επιχειρήσεις που σήμερα είναι διάσπαρτες μέσα στην πόλη.
Μια και ο Δήμος μας ξεκίνησε το γκρέμισμα του μαντρότοιχου του Παπαλουκά, το Ser-Free εστιάζει σε αυτό το στρατόπεδο.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις ανάγκες της πόλης, τις προθέσεις του Δήμου Σερρών και τις προτάσεις του υπό έγκριση νέου Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου Σερρών, προτείνεται ο χώρος του στρατοπέδου να γίνει Πολιτιστικό Πάρκο.
Πιο συγκεκριμένα, η πρόταση περιλαμβάνει πέντε ζώνες χρήσεων:
– Ζώνη αναψυχής
– «Μουσείο Κ.Ξενάκη»
– Ζώνη εκπαίδευσης
– Ζώνη πολιτισμού
– Γ.Α.Κ. (Γενικά Αρχεία του Κράτους)
Το κτίριο του χώρου αναψυχής προτείνεται να στεγάσει ένα αναψυκτήριο και έναν κινηματογράφο. Συγκεκριμένα δημιουργείται μια μεσαίου μεγέθους κινηματογραφική αίθουσα, που θα στεγάσει την Κινηματογραφική Λέσχη Σερρών (σήμερα η ΚΛΣ χρησιμοποιεί για τις προβολές της το κινηματοθέατρο του Εργατικού Κέντρου Σερρών). Η αίθουσα θα φιλοξενεί επίσης τις προβολές του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης κάθε Νοέμβριο, τις προβολές του Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας, καθώς και περιοδικές προβολές άλλων φορέων της πόλης. Δίπλα από το κτίριο αυτό δημιουργείται ένα ανοιχτό θέατρο για τη φιλοξενία σπουδαστικών, μαθητικών και επαγγελματικών παραστάσεων (ΔΗΠΕΘΕ Σερρών, κλπ). Το αναψυκτήριο, που θα καταλαμβάνει τμήμα του πιο πάνω κτιρίου θα αναπτύσσεται και στον υπαίθριο χώρο και θα λειτουργεί τόσο αυτόνομα όσο και για την εξυπηρέτηση του θεάτρου και του κινηματογράφου.
Η δεύτερη ζώνη περιλαμβάνει ένα υπάρχον κτίριο μεγάλης ορθογωνικής κάτοψης, όπου δημιουργείται το «Μουσείο Ξενάκη». Ο Κωνσταντίνος Ξενάκης προτίθεται να δωρίσει στην πόλη των Σερρών μεγάλο μέρος του έργου του προκειμένου να δημιουργηθεί το εν λόγω μουσείο. Η «Δωρεά Ξενάκη» θα περιλαμβάνει έργα από όλες τις περιόδους και τα είδη δημιουργίας του καλλιτέχνη και αναπτύσσεται σε 11 ενότητες. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται οι προϋποθέσεις δημιουργίας ενός ισχυρού πολιτιστικού πόλου με υπερτοπική σημασία.
Στον χώρο που προορίζεται για την εκπαίδευση (τρίτη ζώνη) υπάρχει ένα κτίριο με κάτοψη σε σχήμα Π. Το κτίριο αυτό προτείνεται να στεγάσει νηπιαγωγεία ή παιδικούς σταθμούς, ανάλογα με τις ανάγκες της περιοχής, μιας που η πόλη αναπτύσσεται οικιστικά προς τα ανατολικά και πέραν του στρατοπέδου.
Στη ζώνη πολιτισμού (τέταρτη ζώνη), που καταλαμβάνει το βόρειο τμήμα του στρατοπέδου, προτείνεται η αποκατάσταση στην αρχική τους μορφή και με περιορισμένες εσωτερικές επεμβάσεις όλων των κτιρίων. Από τα παραπάνω κτίρια αυτά που βρίσκονται δυτικά προς την οδό Προύσσης θα χρησιμοποιηθούν ως εικαστικά εργαστήρια για παιδιά και ενήλικες πλαισιωμένα από εκθεσιακούς χώρους.
Τέλος, για άλλα υφιστάμενα κτίρια, προτείνεται να φιλοξενήσουν τα γραφεία του Τ.Ε.Ε.-Ν.Ε Ν.Σερρών, τον σύλλογο Αρχιτεκτόνων Ν.Σερρών καθώς και την Εφορία Κλασικών Αρχαιοτήτων Σερρών, μια Δημοτική Πινακοθήκη-Γλυπτοθήκη και αφετέρου μια αίθουσα Βιβλιοθήκης-Περιοδικών Εκθέσεων Αρχιτεκτονικής, για την ανάδειξη τόσο του ιστορικού όσο και του σύγχρονου αρχιτεκτονικού έργου.
Ξενώνας, artcafé και… περίπατοι
Όσον αφορά το διώροφο κεραμοσκεπές κτίριο, που στέγαζε τους κοιτώνες, προτείνεται να μετατραπεί σε ξενώνα. Θα προσφέρεται για φιλοξενία σπουδαστικών, θεατρικών και καλλιτεχνικών ομάδων μέσα στα πλαίσια διοργανώσεων πολιτισμού και δημιουργίας (Πανεπιστημιάδα Θεάτρου, σεμινάρια δημιουργικής έκφρασης, συμπόσια αρχιτεκτονικής, γλυπτικής, ζωγραφικής, φωτογραφίας, μουσικής κλπ), ενώ σε παρακείμενο κτίριο προτείνεται η δημιουργία ενός artcafé.
Οι φυτεύσεις διατηρούνται σχεδόν στο σύνολό τους, ενώ στους ελεύθερους χώρους του προστίθενται πολλά αειθαλή και φυλλοβόλα καλλωπιστικά δέντρα και φυτά, ώστε το στρατόπεδο να είναι ένας πνεύμονας πρασίνου για την πόλη ολόκληρη. Με τη διάταξή τους θα οριοθετούν περιοχές μέσα στο χώρο του Πολιτιστικού Πάρκου και να δημιουργούν διαδρομές περιπάτου και στάσεις ξεκούρασης.
Παπαλουκά: τοποθεσία, ιστορία
Είναι το μοναδικό που βρίσκεται μέσα στα όρια του εγκεκριμένου σχεδίου της πόλης προς το νοτιοανατολικό του άκρο και πάνω στον άξονα της οδού Σερρών-Νιγρίτας. Έχει έκταση 124.000 τμ. περίπου.
Αμέσως μετά την απελευθέρωση της πόλης των Σερρών κατά το έτος 1913 εγκαταστάθηκε στο εν λόγω ακίνητο ο Ελληνικός Στρατός διαδεχόμενος τις Τουρκικές Στρατιωτικές Αρχές, οι οποίες είχαν δημιουργήσει τις εγκαταστάσεις στον συγκεκριμένο χώρο στις αρχές του 20ου αιώνα. Η έκταση περιήλθε στο Ελληνικό Δημόσιο από το αντίστοιχο Τουρκικό.
(Το θέμα όπως δημοσιεύτηκε εδώ σελ 39)
