Δεν μου αρέσουν τα στοιχήματα, αλλά αυτό μάλλον θα το κέρδιζα. Αν κάποιος έκανε τυχαία στους συμπολίτες μας, στον δρόμο, την ερώτηση «Ποιος είναι ο Κωνσταντίνος Ξενάκης;», πιστεύω ότι η απάντηση θα ήταν, για τους περισσότερους, η ερώτηση του τίτλου.
Και δεν έχουν άδικο. Περνάμε με το αυτοκίνητο μπροστά από το παλιό στρατόπεδο Παπαλουκά και βλέπουμε φευγαλέα μόνο την πύλη. Πολλοί τρέχουμε στο πάρκο ή βγάζουμε βόλτα τον σκύλο μας, ανάμεσα στους ερειπωμένους θαλάμους του παλιού οθωμανικού στρατοπέδου. Είναι όλοι μισογκρεμισμένοι και γεμάτοι αγριόχορτα. Οι μαύρες τρύπες στα παράθυρα χάσκουν σαν στόματα ανοιχτά. Αν και έχουν ιστορικό ενδιαφέρον και πολλές δυνατότητες αξιοποίησης, τα κτίρια αυτά είναι παραδομένα στη φθορά. Εκτός από ένα.
Μπροστά του ξεχωρίζει μια πινακίδα-γρίφος. Απεικονίζει την υπογραφή του καλλιτέχνη και νομίζω ότι δίπλα της θα μπορούσε άνετα να υπάρχει και μια μεγαλύτερη, επεξηγηματική επιγραφή με το όνομα του μουσείου. Γιατί ναι, πρόκειται για ένα σπουδαίο όσο και άγνωστο τοπόσημο της πόλης μας: Το «Μουσείο-Πινακοθήκη Κωνσταντίνος Ξενάκης».
Μπαίνουμε στον περιφραγμένο χώρο του ανακαινισμένου κτιρίου και δεν υποψιαζόμαστε τι περιέχει και σε τι μας αφορά… Κι όμως, θα μπορούσε να είναι μια ωραία βόλτα για την οικογένεια, μια εκδρομή-επίσκεψη για τους μαθητές της τάξης ή για τους φιλοξενούμενους μας στα Σέρρας! Αρκεί να περάσουμε την πόρτα.
Η δημιουργία της Πινακοθήκης δεν ήταν αυτονόητη ούτε εύκολη. Ξεκίνησε από τη φιλία του Σερραίου καθηγητή Αριστοτέλη Νανιόπουλου με τον καλλιτέχνη. Αποφασίζει προς το τέλος της ζωής του να δωρίσει τα έργα του για να φυλαχθούν εδώ. Αρχίζει η πορεία ανακαίνισης ενός κτιρίου του στρατοπέδου για να στεγαστεί η δωρεά. Ένας αγώνας πολλών –μουσειολόγων, αρχιτεκτόνων, ανθρώπων του Δήμου, των Συλλόγων «Σερραίων Πολιτεία» και «Ε.Μ.Ε.Ι.Σ» και πολλών άλλων– χρειάστηκε για να λειτουργήσει το μικρό αλλά σύγχρονο αυτό μουσείο.
Μπαίνουμε στον περιφραγμένο χώρο του ανακαινισμένου κτιρίου και δεν υποψιαζόμαστε τι περιέχει και σε τι μας αφορά… Κι όμως, θα μπορούσε να είναι μια ωραία βόλτα για την οικογένεια, μια εκδρομή-επίσκεψη για τους μαθητές της τάξης ή για τους φιλοξενούμενους μας στα Σέρρας! Αρκεί να περάσουμε την πόρτα.
Δυο αίθουσες μόνο, αλλά πλήρως εξοπλισμένες: μελέτη πρόσβασης για ΑΜΕΑ, κατατοπιστική προβολή για τη ζωή του Ξενάκη με τα δικά του λόγια, QR σε πολλά σημεία με έξτρα πληροφορίες, «έργα αφής» για επισκέπτες με πρόβλημα όρασης, χώρος για μουσειακά παιχνίδια και ζωγραφική των παιδιών.
Είναι μια ευχάριστη έκπληξη να τα ανακαλύπτουμε όλα αυτά προχωρώντας μέχρι την έξοδο. Αλλά αυτό που μας κερδίζει, αυτό που μας κάνει ν’ απορούμε και να θαυμάζουμε είναι τα ίδια τα έργα. Η ποικιλία τους μας εμποδίζει να ονομάσουμε τον Ξενάκη μόνο ζωγράφο. Από κατασκευές, με ηλεκτρισμό και κίνηση, μέχρι τις εγκαταστάσεις που έστησε σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις και έργα-αντικείμενα. Όλα μάς φαίνονται τολμηρά και παράξενα, όλα τα έργα του προκαλούν ερωτήσεις. Ξεκινάνε κουβέντες μ’ αυτά. Το έχω δει πολλές φορές να συμβαίνει και δεν χρειάζεται να καταλήγουν σε μια μοναδική απάντηση. Εκείνη η ώρα που σχολιάζουμε μπροστά στον κατά Ξενάκη χάρτη της Ελλάδας και της Ευρώπης είναι από μόνη της δημιουργική.
Ο Κ. Ξενάκης ήταν πολίτης του κόσμου. Έλληνας γεννημένος στην Αίγυπτο, με σπουδές και δημιουργική πορεία στο Παρίσι, με παρουσία και εκθέσεις στο Βερολίνο, στην Αμερική και αλλού. Άφησε παντού το ίχνος του με έργα και δράσεις. Αλλά έτυχε σε μια μικρή μακεδονική πόλη να μπει στον χάρτη της πορείας του και να γίνει ο τελευταίος φύλακας των έργων του. Και το Μουσείο, η «φωλιά», το ύστερο καταφύγιο της κληρονομιάς του.
Είναι ένα δώρο για όλους τους Σερραίους και κάπως οφείλουμε να το αξιοποιήσουμε – ή τουλάχιστον να το χαρούμε…
Υπάρχει μια δραστήρια παρέα φίλων του Μουσείου, που κάνει ό,τι μπορεί για να το κρατήσει ζεστό και ανοιχτό στον κόσμο, σε συνεργασία με τον Δήμο. Μαζί τους ξεκίνησε και η γνωριμία μου με το Μουσείο. Φέτος ξεκινήσαμε με τον Σύλλογο Ελληνογαλλικής Φιλίας Σέρρες-Fosses, όπου συμμετέχω, ένα πρόγραμμα γνωριμίας των μαθητών με το έργο του Κ. Ξενάκη. Η σχέση του Ξενάκη με τη δεύτερη πατρίδα του, τη Γαλλία, είναι προφανής. Με βάση αυτήν άρχισαν επισκέψεις μαθητών, μαζί με τους δασκάλους τους και τους καθηγητές γαλλικών της τάξης.
Το Μουσείο γέμισε παιδιά για δυο μήνες. Ακούραστες ξεναγοί μας οι κυρίες Βιβή Αγγελοπούλου και Κασσάνδρα Γρουτίδου. Θυμάμαι τις αναπάντεχες ατάκες των παιδιών, τις απορίες τους μπροστά στους πίνακες και μετά τη δημιουργία.
Τα παιδιά γύρω από τα τραπέζια να βουίζουν. Παίρνουν τις μπογιές και ζωγραφίζουν, με έμπνευση αυτά που μόλις είδαν. Κάποια προλαβαίνουν να τελειώσουν, βρίσκουν τον τίτλο και παρουσιάζουν το έργο στους συμμαθητές τους. Κάποια ζητάνε «Κυρία, θέλουμε να το βλέπουμε!» και ξαπλώνουν με το μπλοκ τους στο πάτωμα, μπροστά στο έργο που τους έκανε «κλικ»! Εκεί συνομιλούν με τον Ξενάκη, πρόσωπο με πρόσωπο. Μια εμπειρία, για όλους…
Φυσικά, τα έργα ολοκληρώνονται στα σχολεία, με την πολύτιμη συνεργασία των συναδέλφων εικαστικών. Και θα καταλήξουν στο φουαγιέ των Αστεριών, του ΔΗΠΕΘΕ μας, σε μια εκδήλωση αφιερωμένη στην προβολή του έργου του Ξενάκη, μέσα από το Μουσείο, στις 5 Απριλίου. Εκεί θα παρουσιαστούν όλες οι «απαντήσεις» των παιδιών στα έργα του. Θα είναι πολύμορφες, όπως και αυτά. Όχι μόνο με χρώμα και χαρτί, αλλά και με κίνηση, με χορό, με λόγο, με video.
Ίσως την ώρα που διαβάζετε αυτές τις γραμμές να έχει τελειώσει η έκθεση των έργων στο φουαγιέ. Ίσως η Πινακοθήκη να μένει κλειστή προσωρινά, για λόγους συντήρησης. Ας βάλουμε όμως αυτό το μικρό μουσείο σαν «πινέζα» στον προσωπικό μας χάρτη της πόλης (ακόμα και όσοι δεν είναι Σερραίοι). Και μακάρι να κόψουμε ταχύτητα κάποια μέρα μπροστά στην πύλη και να περάσουμε την πόρτα του «θησαυρού» του Κ. Ξενάκη. Αξίζει τον κόπο…
Εδώ η επίσημη ιστοσελίδα του Μουσείου:
Και εδώ περισσότερα για την ιστορία του Μουσείου-Πινακοθήκης:
* Η Σύλβα Γάλβα είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
(Δημοσιεύτηκε στο έντυπο Ser-Free, τ.69, Απρίλιος 2025)
