Γράφει η Ζωή Σωτηρίου
Το ζήτημα της «συμπερίληψης» στην εκπαιδευτική διαδικασία φοιτητών με μαθησιακές δυσκολίες υποστήριξε η Μονάδα Προσβασιμότητας της Πανεπιστημιούπολης Σερρών (ΜοΠρο) το διάστημα 2021–2023 εστιάζοντας την προσοχή της σε φοιτητές με δυσλεξία. Ανάλυση των δράσεων της ΜοΠρο περιλαμβάνεται στον απολογισμό, που θα κυκλοφορήσει σύντομα. Στο παρόν κείμενο θα εκθέσουμε τρεις άξονες/εργαλεία με τους οποίους εργαστήκαμε και μερικές προτάσεις μας για το μέλλον.
Καταρχήν θα διευκρινίσουμε τον όρο «συμπερίληψη» στο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Η απόδοση του όρου inclusion και inclusive education στα ελληνικά είναι δύσκολη. Μολονότι ο όρος «ένταξη» έχει γενικότερη αποδοχή, ο νεολογισμός «συμπερίληψη», ως πρόσκληση να επικεντρωθεί το εκπαιδευτικό περιβάλλον σ’ όσους μπορεί να τίθενται στο περιθώριο ανεξαρτήτως των ικανοτήτων τους τείνει να επικρατήσει. Η εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς (συμπεριληπτική εκπαίδευση) είναι αντικείμενο πολλών πρόσφατων ερευνών. Τα βασικά ευρήματα είναι:
- Η συμπερίληψη στην εκπαίδευση είναι μια διαδικασία αυτή καθαυτή και όχι το πέρας ή το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας.
- Βασικό εμπόδιο για την συμπερίληψη είναι η έλλειψη πεποίθησης ότι η ενιαία εκπαίδευση είναι όντως δυνατή και επιθυμητή.
- Η επίτευξη της «συμπερίληψης» απαιτεί πολλαπλές συνέργειες.
Ειδικότερα στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση η συμπερίληψη δίνει έμφαση στους φοιτητές υψηλού κινδύνου διακοπής των σπουδών τους. Ποιοι όμως είναι οι φοιτητές που εμφανίζουν αυτόν τον κίνδυνο; Είναι αυτοί που έχουν βιώσει ήδη αποτυχίες, έχουν μεγάλο δείκτη ακαδημαϊκής αναβλητικότητας και μικρό δείκτη ικανοποίησης από τις σπουδές τους. Η ακαδημαϊκή αναβλητικότητα φαίνεται ότι επηρεάζεται από κίνητρα μάθησης (ακαδημαϊκή κινητοποίηση), που με τη σειρά τους σχετίζονται με την ικανοποίηση από τις σπουδές, δηλαδή το αίσθημα της ευχαρίστησης που λαμβάνει ο φοιτητής όταν καλύπτονται οι μαθησιακές του ανάγκες, την αλληλεπίδραση του με το Ίδρυμα και τους συμφοιτητές του, τις προσδοκίες του από το πρόγραμμα σπουδών κ.λπ. Για το ζήτημα αυτό πολύ χρήσιμες είναι οι (εντός των Πανεπιστημίων) Δομές Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης.
Ο δεύτερος όρος που θα διευκρινίσουμε είναι ο όρος «μαθησιακές δυσκολίες». Θα μπορούσε κανείς να πει πως οι μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν έναν όρο «ομπρέλα» που αφορά σε πλήθος διαταραχών οι οποίες εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στη χρήση του λόγου, της ανάγνωσης, της γραφής, της λογικής ικανότητας και της αριθμητικής. Ο πιο εξειδικευμένος όρος «ειδικές μαθησιακές δυσκολίες» συνήθως περιλαμβάνει τη δυσλεξία, τη δυσγραφία, τη δυσορθογραφία και τη δυσαριθμησία. Συχνότερη από όλες τις μαθησιακές δυσκολίες είναι η δυσλεξία. να μη παραλείψουμε να αναφερθούμε και στα θετικά χαρακτηριστικά των φοιτητών με δυσλεξία που είναι:
- Ικανότητα οπτικοποίησης που περιλαμβάνει τρισδιάστατη οπτική αντίληψη.
- Ολική και επαγωγική σκέψη και συχνά οδηγεί σε ασυνήθιστες λύσεις προβλημάτων.
- Καλλιτεχνικές δεξιότητες με έμφαση στις οπτικο-χωρικές ικανότητες.
- Καλές πρακτικές δεξιότητες και αυξημένη αντίληψη του τρόπου λειτουργίας μηχανών και μηχανικών συστημάτων.
Τέλος, ο όρος Υποστηρικτικές Τεχνολογίες (Assistive Technologies) είναι ένας επιστημονικός όρος που αφορά την προσαρμογή του περιβάλλοντος εκπαίδευσης, με αξιοποίηση ειδικού εξοπλισμού & λογισμικού πληροφορικής για τους φοιτητές με κινητικές, αισθητηριακές και μαθησιακές δυσκολίες. Η ΜοΠρο εξοπλίστηκε για φοιτητές με κινητικά προβλήματα με ειδικά πληκτρολόγια (Big Keys), ποντίκι μοχλό (joystick), ποντίκι ιχνόσφαιρα και διάφορους διακόπτες. Επίσης, οθόνη και εκτυπωτή Braille, λογισμικό ανάγνωσης και παραγωγής ηχητικών βιβλίων (Daisy) κ.ά. Πολύ χρήσιμο τόσο για άτομα με προβλήματα όρασης, όσο και για άτομα με δυσλεξία, διάσπαση προσοχής κ.λπ. αποδείχτηκε το σύστημα μεγέθυνσης κλειστού κυκλώματος με οπτική αναγνώριση εγγράφων με δυνατότητα εκφώνησης (screen reader) καθώς και ένα μικρότερο φορητό (χωρίς εκφώνηση). Η ΜοΠρο διαθέτει επίσης σύστημα ελέγχου υπολογιστή με τα μάτια, με το οποίο όλες οι λειτουργίες του υπολογιστή ελέγχονται από την κόρη του ματιού και λογογράφους για παραγωγή γραπτού κειμένου με εκφώνηση. Εκτιμούμε ότι η ενσωμάτωση των ειδικών αυτών τεχνολογιών στις σύγχρονες διαδικασίες διδασκαλίας και μάθησης θα συμβάλλει καθοριστικά στη συμπερίληψη των φοιτητών με μαθησιακές δυσκολίες. H δε αξιοποίηση τους θα πρέπει να απασχολήσει το νεοσύστατο ΚΕ.ΔΙ.ΜΑ του ΔιΠαΕ.
Έχοντας αποκτήσει ήδη μια εμπειρική γνώση από την εκτέλεση του συγκεκριμένου έργου μπορούμε να συνοψίσουμε τις προτάσεις μας ως εξής:
Πρόκληση 1η: Εκπαίδευση των διδασκόντων
Ο τρόπος διδασκαλίας επηρεάζει άμεσα τον τρόπο μάθησης των φοιτητών και μπορεί να συμπεριλάβει ή να αποκλείσει κάποιους από τη μαθησιακή διαδικασία. Το διδακτικό προσωπικό θα πρέπει να γνωρίζει πώς να προσφέρει συμπεριληπτική εκπαίδευση.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η πρόκληση;
- Τα εκπαιδευτικά Ιδρύματα θα πρέπει να καλλιεργήσουν κουλτούρα συμπερίληψης διοργανώνοντας μέσω των ΚΕ.ΔΙ.ΜΑ ή άλλων ανάλογων δομών, κύκλους μάθησης υποχρεωτικούς για όλο το προσωπικό.
- Δημιουργία Αποθετηρίου Καλών Ιδρυματικών Πρακτικών και online ελεύθερο εκπαιδευτικό υλικό για την συμπερίληψη.
- Οριζόντια Δομή Συμβουλευτικής και Προσβασιμότητας που θα προωθεί την επιστημονική συζήτηση αλλά και την πρακτική εφαρμογή της συμπερίληψης (στα πρότυπα της οριζόντιας Δομής των ΚΕ.ΔΙ.ΜΑ).
Πρόκληση 2η: Διστακτικότητα συμμετοχής φοιτητών με μαθησιακές δυσκολίες σε δράσεις συμπερίληψης
Η λειτουργία της ΜοΠρο Σερρών ανέδειξε τη διστακτικότητα των φοιτητών να εγγραφούν στις υπηρεσίες της. Διστακτικότητα που εκτιμούμε ότι οφείλεται είτε στην αποφυγή στιγματισμού, είτε στον πιλοτικό χαρακτήρα της δράσης και προβλέπουμε ότι θα ξεπεραστεί στο άμεσο μέλλον.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτή η πρόκληση;
- Ορισμός υπευθύνου για την συμπερίληψη σε κάθε Ακαδημαϊκή Ομάδα (Τμήμα, Σχολή κτλ.).
- Ενημέρωση σε τελετές υποδοχής για την ύπαρξη των σχετικών δομών και υπευθύνων.
Εν κατακλείδι, η συνέχιση και ο εμπλουτισμός της συγκεκριμένης δράσης θα εδραιώσει την ευαισθητοποίηση των διδασκόντων για θέματα προσβασιμότητας και συμπερίληψης και θα εξοικειώσει την εκπαιδευτική κοινότητα της Πανεπιστημιούπολης Σερρών στην καταπολέμηση στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Θα είναι μια μικρή επένδυση με μεγάλο κοινωνικό και εκπαιδευτικό αντίκτυπο!
