Προτού μιλήσουμε για την ποίηση του Κώστα Καλοποδά θα ήθελα να σταθούμε λίγο στους τίτλους των βιβλίων του. «Ψηφιδωτό συναισθημάτων» είναι το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα, «Ευαίσθητη καρδιά», «Η αγάπη τα πάντα νικάει», «Όνειρο ζωής» είναι μερικές από τις παλαιότερές του συλλογές. Ήδη από τον τίτλο καταλαβαίνουμε ότι έχουμε να κάνουμε με ένα ποιητικό έργο γεμάτο συναίσθημα, όπου η αγάπη και το όνειρο έχουν τον πρώτο λόγο.
Και πράγματι, όταν ο αναγνώστης ανοίξει το βιβλίο και διαβάσει τα ποιήματα, θα διαπιστώσει ότι η ποίηση του Κώστα Καλοποδά είναι γεμάτη αισιοδοξία, γεμάτη φως και ωραίες εικόνες. Η αισιοδοξία αυτή βέβαια δεν προκύπτει από έναν κόσμο όμορφο όπου όλα κυλούν ομαλά, αλλά από έναν κόσμο δύσκολο γεμάτο προβλήματα, όπου ο ποιητής όμως δεν χάνει ποτέ την ελπίδα του. Και με ένα τέτοιο αισιόδοξο ποίημα και με τον στίχο-προτροπή «γι’ αυτό εσύ να έχεις ελπίδα» ξεκινά και η συγκεκριμένη ποιητική συλλογή.
Πώς μπορεί όμως κάποιος να έχει ελπίδα σε έναν κόσμο δυσοίωνο και σκοτεινό; Ο ποιητής πιστεύει πολύ στη δράση, στη μαχητικότητα, στην ανάληψη των ευθυνών, στην αλλαγή που προκύπτει από τις δικές μας πράξεις. Ο άνθρωπος, σύμφωνα με τον Κώστα Καλοποδά, πρέπει να σπάει τα δεσμά του, να αντιδρά σε ό,τι δεν του αρέσει, να αντέχει και να αντιστέκεται σε ό,τι του φέρνει η ζωή.
Κι έτσι μικραίνει ο κόσμος
Πόσο σκοτάδι έχουμε μέσα μας…
Με τα χέρια μας μαυρίζουμε τους τοίχους,
με τις λέξεις μας μαυρίζουμε καρδιές.
Το αντίθετο μας απωθεί
κι έτσι μικραίνει ο κόσμος.
Πόσο να αντέξει το μυαλό;
Τριγύρω μας θλίψη, ανημποριά, μιζέρια.
Και η ανέχεια σαν χέρι
που μπλοκάρει τον διακόπτη της εξέγερσης.
Πού θα πάει;
Θα έρθει η στιγμή της φωτιάς
και τότε θα τα σαρώσουμε όλα.
Αυτό το ποίημα συνοψίζει, κατά κάποιον τρόπο, τη φιλοσοφία της ποίησης του Καλοποδά. Ο κόσμος δεν είναι εύκολος, αλλά μέσα μας υπάρχει σπίθα, μέσα μας υπάρχει η δύναμη για να τα αλλάξουμε όλα. Δική μας η δύναμη, δική μας και η ευθύνη. Σε αρκετούς στίχους μού ήρθε στο μυαλό η φράση του Καζαντζάκη «Να αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω».
Είναι ενδιαφέρουσα αυτή η άποψη: το ότι ο κόσμος μας είναι δύσκολος δεν αποτελεί άλλοθι για να παραιτηθούμε. Ο κόσμος μπορεί να είναι δύσκολος, αλλά την ευθύνη για την αλλαγή του την έχουμε αποκλειστικά εμείς.
Αυτή η δράση, η μαχητικότητα, η άρνηση στην παραίτηση έχει έναν κοινωνικό χαρακτήρα, διαβάζοντας δηλαδή τα ποιήματα του Καλοποδά αισθάνθηκα ότι απευθύνει, κατά κάποιον τρόπο, ένα κάλεσμα στους πολίτες. Την ίδια όμως μαχητικότητα πρέπει να έχουμε και σε προσωπικό επίπεδο. Ο ποιητής φαίνεται να πιστεύει πως πρέπει να έχουμε τη δύναμη να αλλάξουμε τη ζωή μας, να αποχωρήσουμε από προβληματικές καταστάσεις, να διεκδικήσουμε αυτά που πραγματικά επιθυμούμε, να μη συμβιβαζόμαστε.
Το μεγάλο βήμα
Έκανες το μεγάλο βήμα, αποχώρησες από τη σκηνή.
Από ένα θέατρο χωρίς θεατές.
Με μόνο θεατή την υπομονή σου.
Έσπασες τα δεσμά που σ’ αιχμαλώτιζαν εδώ και καιρό.
Από την ανεμόσκαλα της ελπίδας να κρατηθείς, αυτή θα σε γιατρέψει.
Έκανες το μεγάλο βήμα, δραπέτευσες από τη φυλακή σου.
Μπροστά σου απλώνεται η ζωή.
Με τα δάχτυλα πάρε χρώματα και βάψε το παρόν σου.
Ένα μέλλον έρχεται με δώρα.
Να σε αναγεννήσει.
«Ένα μέλλον έρχεται με δώρα. Να σε αναγεννήσει». Πάντα αισιόδοξος, ο ποιητής πιστεύει ότι οι αλλαγές γίνονται για καλό, ότι το μέλλον θα φέρει όμορφα πράγματα, ότι η ελπίδα ανταμείβεται, αρκεί να βρούμε τη δύναμη να έρθουμε σε ρήξη με όσα δεν μας αρέσουν. Σε αυτό το είδος ανθρώπου φαίνεται πως πιστεύει ο Κώστας Καλοποδάς, σε αυτούς που τολμούν να κάνουν την προσωπική τους επανάσταση, που δεν συμβιβάζονται, που αναζητούν διαρκώς το καλύτερο.
Αυτές οι έννοιες επανέρχονται συνεχώς στα ποιήματα της συλλογής και είναι πολύ παρήγορη η ιδέα αυτή, όπως την παρουσιάζει ο ποιητής, ότι νικητής είναι αυτός που αγωνίζεται. Η μαχητικότητα και η ελπίδα είναι που δίνουν τη νίκη.
Δεν θέλω ομπρέλα
Δεν θέλω ομπρέλα, θέλω να βραχώ.
Δεν θέλω ομπρέλα, θέλω από τον ήλιο να καώ.
Δεν θέλω φωνές, μόνο αγάπη.
Δεν θέλω κουρτίνες, θέλω ανοιχτό παράθυρο
να μπαίνουν του ήλιου οι ακτίνες.
Δεν θέλω σκιές. Θέλω μόνο αγάπη.
Δεν θέλω «δεν».
Το ποίημα αυτό είναι ίσως το πιο αντιπροσωπευτικό της συλλογής και της ποίησης του Καλοποδά γενικά. Η ποίηση του Καλοποδά είναι πάνω απ’ όλα ποίηση της αγάπης. Η αγάπη, η ελπίδα, η φιλία, η ειρήνη είναι οι έννοιες που επανέρχονται συνεχώς και αποτελούν τη βάση ολόκληρου του ποιητικού του έργου. Στα άσχημα αυτού του κόσμου οι έννοιες αυτές δίνουν την απάντηση, αυτές αποτελούν τη λύση.
Γι’ αυτό και στα ποιήματα της συλλογής δεν υπάρχει μοναξιά – ή έστω υπάρχει μοναξιά αλλά για πολύ λίγο. Υπάρχει πάντα ο συνάνθρωπος, υπάρχει πάντα το μαζί και μέσα από αυτήν την ουσιαστική σχέση με τον άλλον έρχεται η πληρότητα και η ευτυχία, είτε πρόκειται για φιλικές σχέσεις είτε για ερωτικές.
Όλα αυτά δίνουν στην ποίηση του Καλοποδά μια τρυφερότητα και έναν συναισθηματισμό, ο οποίος πολλές φορές κυλά και προς τη νοσταλγία. Ο ποιητής γυρνά συχνά πίσω στα παιδικά του χρόνια, στις παιδικές χαρές, στα ζαχαρωτά, στα παιχνίδια με τους φίλους, τότε που όλα ήταν πιο όμορφα, πιο αθώα. Είναι πολύ εύκολο να ταυτιστείς με αυτούς τους στίχους, ο Καλοποδάς έχει τον τρόπο να περνά το συναίσθημα και να βρίσκει τον αναγνώστη κατευθείαν στην καρδιά.
Η έννοια του χρόνου στα ποιήματα της συλλογής έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τα πάντα είναι καλύτερα είτε στο παρελθόν, συγκεκριμένα στην περίοδο της παιδικής ηλικίας, είτε θα γίνουν καλύτερα στο μέλλον. Το παρόν δεν φαίνεται να είναι ποτέ η ιδανική συνθήκη. Τα πρόσωπα στα ποιήματα του Κώστα Καλοποδά είτε επιθυμούν να γυρίσουν στην ευτυχία της παρελθοντικής ανεμελιάς είτε θέλουν να σπάσουν τα δεσμά ενός άσχημου παρόντος ώστε να φτάσουν σε ένα καλύτερο μέλλον.
Εποχές μέσα μου
Χειμώνας.
Κρύο, αέρας και λευκά φουλάρια
που ανεμίζουν στο κόκκινο δέντρο της αγάπης.
Νιφάδες άσπρες πέφτουν από τον ουρανό
και ομορφαίνουν τη βρώμικη πόλη.
Φθινόπωρο.
Φύλλα ξερά στον δρόμο που ο άνεμος τα σκορπάει.
Άνοιξη.
Λουλούδια στα μαλλιά και έρωτας σε κάθε καρδιά.
Καλοκαίρι.
Θάλασσα καράβι που σε νησιά σε πάει
και ο ήλιος να σε παίρνει αγκαλιά.
Κοχύλια και άμμο στα χέρια και αλμύρα στα χείλη.
Χίλια σ’ αγαπώ θα σου πω με τραγούδια.
Υπάρχει μια ομορφιά στα ποιήματα του Κώστα Καλοποδά, είναι γεμάτα από ωραίες εικόνες, από φως, από ανθρώπους που αγαπιούνται, από στιγμές που κάνουν τη ζωή να αξίζει, όπως το να απολαμβάνεις μια κούπα καφέ ή να κοιτάς έναν πίνακα ζωγραφικής. Ο Καλοποδάς πιστεύει στις μικρές χαρές της ζωής, στα απλά αλλά ουσιαστικά πράγματα, στα αυτονόητα, σε όλα αυτά που καμιά φορά ξεχνάμε, αλλά έχουν τη μεγαλύτερη σημασία.
Αυτή είναι και η κοσμοθεωρία του, ότι πρέπει να ζούμε τη ζωή με όλες μας τις αισθήσεις και να δίνουμε βάση στις μικρές καθημερινές απολαύσεις. Γι’ αυτό και οι στίχοι του είναι γεμάτοι από εικόνες, χρώματα και μουσικές.
Ένα άλλο θέμα που θίγει ο Καλοποδάς και το συναντάμε σε αρκετά ποιήματα είναι αυτό της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Τι σημασία έχει η τέχνη για τον άνθρωπο, είτε για αυτόν που δημιουργεί είτε για το κοινό; Τι σχέση έχει ο ποιητής με τα ποιήματά του; Πώς φιλοτεχνείται ένας πίνακας ζωγραφικής; Ο Καλοποδάς μάς περιγράφει στιγμές δημιουργίας, τον τρόπο που σκέφτεται ο καλλιτέχνης, την ανάγκη που υπάρχει για τέχνη, η οποία φυσικά εκφράζεται και μέσω της ποιητικής συλλογής που κρατάμε αυτήν τη στιγμή στα χέρια μας.
Η ποίηση του Καλοποδά είναι χειροπιαστή, μπορείς να την αγγίξεις, να την κατανοήσεις, να ταυτιστείς με τις ιδέες της, να την κάνεις δική σου. Απλή, αλλά όχι απλοϊκή, ευκολονόητη, αλλά και με κρυμμένα νοήματα και πολλές ερμηνείες. Ακόμα και στα πιο σκοτεινά ποιήματα υπάρχει πάντα μια χαραμάδα με φως κι αυτό κάνει να τον αναγνώστη να τη διαβάζει ευχάριστα και να μένει με μια γλυκιά γεύση όταν φτάνει στο τέλος.
Κείμενο: Χρυσάνθη Ιακώβου
