«Ομηρία. Η ανείπωτη ιστορία ξεριζωμού της Τζουμαγιάς» της Φανής Κεχαγιά (Εκδόσεις ΕΞΗ, 2023).
Ένα καταιγιστικό μυθιστόρημα με φόντο τα ιστορικά γεγονότα του 1916
Της Χρυσάνθης Ιακώβου
Τζουμαγιά, 1916. Οι κάτοικοι του σερραϊκού αυτού χωριού θα βρεθούν όμηροι των Βουλγάρων, θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και θα οδηγηθούν, μέσα από μια απίστευτα δύσκολη πορεία, στο Ποζάρεβιτς της Σερβίας. Όσοι κατάφεραν να επιζήσουν, θα μπορέσουν ποτέ να γυρίσουν πίσω;
Με φόντο τη Βουλγαρική Κατοχή και την ταραγμένη περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων, η Φανή Κεχαγιά, στο δεύτερο μυθιστόρημά της, καταπιάνεται με μια τοπική ιστορία από την ιδιαίτερη πατρίδα της, ιστορία σχεδόν άγνωστη ακόμα και για τους περισσότερους Σερραίους. Είναι φανερό πως η συγγραφή του βιβλίου έγινε κατόπιν τεράστιας και ενδελεχούς έρευνας, ώστε να μπορέσει να στηθεί ο ιστορικός καμβάς, πάνω στον οποίο πατάνε οι ιστορίες των ξεριζωμένων Τζουμαγιωτών. Η Κεχαγιά πλέκει με απόλυτα επιτυχημένο τρόπο το ιστορικό γεγονός με τη μυθοπλασία και τα μεγάλα συμβάντα με τις προσωπικές ιστορίες του κάθε ήρωα.
Η αφήγηση ξετυλίγεται γύρω από την Αννού – σε κάποια κεφάλαια μάλιστα έχουμε πρωτοπρόσωπη αφήγηση και βλέπουμε τα γεγονότα από τα μάτια της ηρωίδας. Την Αννού περιβάλλει πλήθος ηρώων, όπως η Βελίκα, ο Σάντρος, η Όπη, ο Ρίζος, ο Βέργος και τόσοι ακόμα, ο καθένας από τους οποίους κουβαλά τη δική του ιστορία και βιώνει αλλιώς τον ξεριζωμό. Πολύ καλή η σκιαγράφηση των ηρώων και εξαιρετικός ο τρόπος που συμπλέκονται και συνδέονται τόσες ιστορίες μεταξύ τους, χωρίς να κουράζεται ο αναγνώστης και χωρίς να χάνει τη συνοχή της η αφήγηση.
Η Φανή Κεχαγιά έχει ένα τεράστιο υλικό στα χέρια της, το οποίο καταφέρνει να τιθασεύσει και να οργανώσει και να δημιουργήσει με αριστουργηματικό τρόπο ένα βιβλίο καταιγιστικό που, παρά τον όγκο του, μπορεί να διαβαστεί εξαιρετικά γρήγορα. Το θέμα είναι έτσι κι αλλιώς καθηλωτικό και άκρως ενδιαφέρον, αλλά είναι η γραφή της Κεχαγιά που απογειώνει το βιβλίο. Δυνατός ρυθμός και πηγαία έκφραση, υπάρχει ένα είδος καθαρότητας και αυθορμητισμού στο βιβλίο, που του δίνει ένα κινηματογραφικό στιλ. (Θα μπορούσε κάλλιστα να διασκευαστεί ως σίριαλ).
Το κλειδί σε βιβλία σαν την «Ομηρία», με μεγάλο όγκο πληροφοριών, γεγονότων και ιστοριών, είναι η ισορροπία και εκεί είναι που πετυχαίνει τον στόχο του το συγκεκριμένο βιβλίο. Το προσωπικό συνδυάζεται με το συλλογικό, η Ιστορία με τα μικροπεριστατικά της μυθοπλασίας, ενώ οι βασικές θεματικές του βιβλίου –οι απώλειες, ο έρωτας, η χαρά, η ελπίδα, ο πόνος– συνυπάρχουν στις σωστές δόσεις. Ενδεικτικό παράδειγμα αυτής της ισορροπίας που τόσο επιδέξια καταφέρνει να διατηρήσει η συγγραφέας είναι η σκηνή της πρώτης συνάντησης δύο ηρώων: κατά τη διάρκεια της πορείας προς το Ποζάρεβιτς δύο από τους ήρωες του βιβλίου, μία γυναίκα και ένας άντρας, γνωρίζονται για πρώτη φορά σε ένα νοσοκομείο. Ο πόνος και η αγωνία που νιώθουν εκείνη τη στιγμή τους κάνουν να ξεσπάσουν σε γέλια, σε μια αντανακλαστική αντίδραση να αποφορτίσουν την έντασή τους. Μια από τις ομορφότερες σκηνές.
Η «Ομηρία» μοιάζει με ένα τεράστιο ψηφιδωτό προσώπων, που το καθένα κουβαλά το δικό του παρελθόν, τους δικούς του φόβους, τις δικές του ελπίδες. Έρμαια από τη μια των ιστορικών συνθηκών, αλλά και με μια γενναιότητα για ανάληψη δράσης από την άλλη, όλα τα πρόσωπα χαράζουν τη δική τους πορεία, υπερβαίνοντας πολλές φορές τις δυνάμεις τους, έτσι όπως πολλές φορές συμβαίνει όταν βιώνει ο άνθρωπος ακραίες καταστάσεις. Η Κεχαγιά έχει αρκετή φαντασία, η πορεία του κάθε ήρωα διαφέρει από τις υπόλοιπες, άλλοι πιο τυχεροί και άλλοι πιο άτυχοι, αλλά όλοι στέκονται με ενδιαφέροντα τρόπο απέναντι στην Ιστορία και σε κανένα σημείο δεν μπορεί ο αναγνώστης να υποψιαστεί την εξέλιξη και την κατάληξή τους. Πολύ ωραίες, σε κάθε περίπτωση, οι ανατροπές: θάνατοι, έρωτες, εγκυμοσύνες, αρρώστιες, γάμοι.
Στο κέντρο όλων αυτών η Αννού, η πρωταγωνίστρια, ένα εξαιρετικό δείγμα ηρωίδας, που –χωρίς να την εξιδανικεύει η συγγραφέας ή να της δίνει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά– η στάση της απέναντι στα γεγονότα, οι απόψεις της και η δράση της σχηματίζουν ένα αξέχαστο λογοτεχνικό πρόσωπο. Έχει ενδιαφέρον ότι η Κεχαγιά μέσω της Αννούς (και όχι μόνο βέβαια) καταφέρνει έμμεσα και επιδέξια να δώσει μια «φεμινιστική» χροιά στο βιβλίο. Γυναίκα της εποχής της αλλά με χαρακτηριστικά διαχρονικά, η Αννού μοιάζει στην αρχή μια συνηθισμένη κοπέλα, αλλά μέσα από τη λογοτεχνική της πορεία θα αποδείξει ότι διαθέτει σθένος, σοφία, αντίληψη, θέληση για να γίνει καλύτερος άνθρωπος και μέλος της κοινωνίας το οποίο αναλαμβάνει δράση για να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής στον τόπο που βρίσκεται.
Οι ήρωες συχνά φιλοσοφούν, μέσα από τις κουβέντες της καθημερινότητας εκφράζουν απόψεις και γνώμες για τη ζωή, τον θάνατο, τη μητρότητα, τον έρωτα, την κοινωνία, τα πολιτικά παιχνίδια. Αυτό δίνει ένα ιδιαίτερο βάθος στο βιβλίο, με έναν τρόπο όμως εντελώς ανεπιτήδευτο, γι’ αυτό και τόσο πετυχημένο.
Ένα τέτοιου είδους βιβλίο, που καταγράφει μια άλλη εποχή και περιγράφει μια κοινωνία του παρελθόντος, θα είχε πιθανότατα αποτύχει αν δεν κατάφερνε να πιάσει τον αντίστοιχο γλωσσικό παλμό. Η Κεχαγιά έχει κάνει εξαιρετική δουλειά ως προς αυτό, και στα κομμάτια της αφήγησης και στα διαλογικά μέρη, αποτυπώνοντας τη γλώσσα της εποχής και χρησιμοποιώντας στον βαθμό που πρέπει λέξεις από διαλέκτους (πχ βλάχικα) και άλλες γλώσσες (όπως τούρκικα).
Η «Ομηρία» είναι ένα εξαιρετικό δείγμα ιστορικού μυθιστορήματος, απολαυστικό ως προς την ανάγνωση και ενδιαφέρον επειδή ζωντανεύει ένα σχεδόν ξεχασμένο συμβάν της ελληνικής ιστορίας. Θα μας άρεσε να διαβάζαμε πιο συχνά βιβλία σαν κι αυτό.
(Αναδημοσίευση από το λογοτεχνικό περιοδικό Fractal)
Διάβασε εδώ τη συνέντευξη της Φανής Κεχαγιά
