“Από το άλλο μου τ’ αυτί”
Η Μαρία Ζερβάκη γράφει για την Ενεργητική Ακρόαση και για το πώς θα μπορούσε αυτή να συμβάλλει στον περιορισμό της εφηβικής βίας.
Τα τελευταία χρόνια η ελληνική κοινωνία ανησυχεί για τα όλο και αυξανόμενα περιστατικά βίας, ιδιαίτερα μεταξύ ανηλίκων. Σχετική έρευνα της ΕΛ.ΑΣ. για το 2023 αποκαλύπτει πως από τους 10.776 ανήλικους δράστες, οι 1.100 είναι μέχρι 11 ετών και 1.400 από 12 έως 14 ετών.
Τα στοιχεία είναι σοκαριστικά, αν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι τα βίαια περιστατικά αναπαράγονται και διακινούνται αλματωδώς μέσω των κοινωνικών δικτύων. Μάλιστα, η ανάρτησή τους αποτελεί συχνά λόγο επιβράβευσης και κοινωνικής καταξίωσης από την ομάδα των συνομηλίκων. Είναι κάποιου είδους «τρόπαιο» η αναγνώριση που λαμβάνουν από τέτοιες καταδικαστέες πράξεις.
Σαφώς και το φαινόμενο της βίας είναι πολυπαραγοντικό ως προς την αιτιολογία και την αντιμετώπισή του. Και φυσικά, πάνω απ’ όλα, προκρίνεται η εστίαση σε μέτρα πρόληψης. Ανάμεσα στα μέτρα πρόληψης που προτείνονται από την ΕΛ.ΑΣ. είναι «να δοθεί έμφαση, σε συνεργασία με άλλους εμπλεκόμενους φορείς, σε δράσεις και προγράμματα μέσω των οποίων τα παιδιά θα μαθαίνουν τον σεβασμό, τη συνεργασία, τη συμμετοχή, τη λήψη πρωτοβουλιών για πράγματα που τους ενδιαφέρουν, τη διαχείριση του θυμού, την επίλυση συγκρούσεων, τη βελτίωση της επικοινωνίας, τη διαχείριση του άγχους ώστε να τεθεί ένα ανάχωμα στη βία».
Ως γονείς παιδιών και ως εκπαιδευτικοί συχνά παραπονιόμαστε ότι τα παιδιά δεν μας ακούν. Ωστόσο, οφείλουμε να αναρωτηθούμε πόσο πραγματικά ακούμε εμείς τα παιδιά και γενικότερα τους συνομιλητές μας. Όταν μας μιλούν για κάτι που τους απασχολεί, πόσο συγκεντρωμένοι είμαστε σε αυτό που θέλουν να μας επικοινωνήσουν; Επικεντρωνόμαστε στην κατανόηση του μηνύματος που μεταδίδεται εκείνη τη στιγμή ή εστιάζουμε περισσότερο στη δική μας απάντηση; Διακόπτουμε τον συνομιλητή μας; Διατηρούμε βλεμματική επαφή καθ’ όλη τη διάρκεια της συζήτησης; Η στάση του σώματός μας αποπνέει συναισθήματα στήριξης και αφοσίωσης; Μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα που κρύβονται πίσω από τα λόγια του συνομιλητή ή τα μη λεκτικά μηνύματα που μεταδίδει η γλώσσα του σώματός του; Μπορούμε να αποφύγουμε την επίκριση και τη συμβουλευτική; Εμπιστευόμαστε την κρίση του συνομιλητή μας στην επίλυση του προβλήματος που μας κοινωνεί; Εν ολίγοις, είμαστε ενεργοί ή «φτωχοί» ακροατές;
Τα καλά νέα είναι ότι η Ενεργητική Ακρόαση αποτελεί δεξιότητα και ως τέτοια καλλιεργείται. Οι εκπαιδευτικοί, πρωτίστως, οφείλουμε να αντιληφθούμε τον σπουδαίο ρόλο της Ε.Α. στη βελτίωση της διαπροσωπικής επικοινωνίας. Ως εκ τούτου, κρίνεται αναγκαίο να μυήσουμε τα παιδιά στην Ε.Α., να εκπαιδεύσουμε μελλοντικούς εφήβους και ενήλικες σε υγιείς τρόπους επικοινωνίας και επίλυσης προβλημάτων.
Από την έως τώρα εμπειρία μου στη διαχείριση και πρόληψη των συγκρούσεων προκύπτει πως, όταν τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία εξοικειωθούν με το εργαλείο της Ε.Α., μειώνεται ο θυμός τους γιατί ακούν και ακούγονται, άρα έχουν την ευκαιρία να μπει ο ένας στη θέση του άλλου. Καλλιεργείται δηλαδή ταυτόχρονα και η ενσυναίσθηση, δεξιότητα απαραίτητη για αρμονικές διαπροσωπικές σχέσεις. Επιπλέον, σε επόμενη διαφωνία ή διαπληκτισμό, παραδέχονται πολύ ευκολότερα το μερίδιο της ευθύνης που τους αναλογεί, καθώς μέσω της Ε.Α. εξέφρασαν τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους ρητά και ξεκάθαρα, άρα το πρόβλημα μπορεί να λυθεί γρηγορότερα και πιο αποτελεσματικά.
«Οφείλουμε να αναρωτηθούμε πόσο πραγματικά ακούμε εμείς τα παιδιά και γενικότερα τους συνομιλητές μας»
Εφόσον η διαδικασία της επικοινωνίας είναι αμφίδρομη, οφείλουμε να καλλιεργήσουμε δεξιότητες και ως «πομποί», όχι μόνο ως «δέκτες». Αφενός, είναι σημαντικό να εκπέμπουμε ξεκάθαρα μηνύματα, να γίνεται δηλαδή αντιληπτός ο σκοπός της επικοινωνίας μας και, αφετέρου, να εκπέμπουμε ένα μήνυμα τη φορά. Ένα βιωματικό παιχνίδι που παίζουμε με τα παιδιά στην τάξη είναι το «Χάθηκε η μπάλα». Παρομοιάζουμε την μπάλα με το μήνυμα που θέλουμε να μεταδώσουμε. Κάνουμε κύκλο και πετάμε με σταθερή ροή την μπάλα ο ένας στον άλλον. Σταδιακά ο εμψυχωτής δίνει δεύτερη μπάλα, τρίτη κ.ο.κ. Στο τέλος του παιχνιδιού διαπιστώνουμε ότι κάποιες μπαλιές χάθηκαν. Στην ανατροφοδότηση που ακολουθεί, διαπιστώνουμε ότι η επικοινωνία δυσχεραίνεται όταν βομβαρδίζουμε τους ακροατές με πολλά μηνύματα ταυτόχρονα, ότι η κατανόηση του μηνύματος επηρεάζεται από την ταχύτητα με την οποία αυτό εκπέμπεται, από την ετοιμότητά μας ως ακροατές/δέκτες του μηνύματος, από τη συγκέντρωσή μας, από διάφορα εμπόδια επικοινωνίας κ.ά.
Ας μην υποτιμούμε τα παιδιά κι ας ξεκινήσουμε από την πρωτοσχολική ακόμη ηλικία να τα μυούμε σε δραστηριότητες Ε.Α. Εφόσον ακούς πραγματικά τον άλλον, σημαίνει ότι λαμβάνεις υπόψη και τις δικές του ανάγκες, οπότε, με προβολή στο μέλλον, μπορούν να αποφευχθούν συγκρούσεις και παρανοήσεις γιατί γνωρίζεις καλύτερα τον συνομιλητή σου. Κι ας μην ξεχνάμε ότι η επικοινωνία είναι ένα κανάλι διπλής ροής, το οποίο πρέπει να διατηρείται απρόσκοπτα ανοιχτό. Η επικοινωνία δεν είναι ραδιοφωνική εκπομπή με μονόδρομη εκπομπή μηνυμάτων. Στη συναναστροφή μας με τους άλλους έχουμε πάντα διπλό ρόλο, είμαστε ταυτόχρονα και «πομποί» και «δέκτες», υπάρχει ένα συνεχόμενο «δούναι και λαβείν» στα μηνύματα που μεταφέρονται εκατέρωθεν.
Τώρα κάνεις εκπομπή εσύ κι εγώ σε ακούω με όλες μου τις αισθήσεις. Έπειτα αλλάζουμε ρόλους και παίρνω εγώ το μικρόφωνο. Σ’ ακούω, μ’ ακούς;
* Η Μαρία Ζερβάκη διατέλεσε μέλος της 4μελούς Περιφερειακής Ομάδας Δράσεων Πρόληψης (Π.Ο.Δ.Π.) του νομού Σερρών για την Α/θμια εκπαίδευση σε θέματα Σχολικής βίας και Σχολικού εκφοβισμού. Έχει επιμορφωθεί από το Ο.Α.Σ.Ι.Σ. Σερρών κι έχει υλοποιήσει πρόγραμμα Σχολικής Διαμεσολάβησης που στοχεύει στην ειρηνική επίλυση συγκρούσεων από τους/τις ίδιους/-ιες τους μαθητές/-τριες. Έχει ασχοληθεί με καινοτόμες μεθόδους πρόληψης της βίας και των συγκρούσεων, όπως η εφαρμογή της Ενεργητικής Ακρόασης και Τα καπέλα της Σκέψης του Edward de Bono. Έχει πραγματοποιήσει σχετικές επιμορφώσεις σε μαθητές, μαθήτριες και σε εκπαιδευτικούς Α/θμιας εκπαίδευσης. Το τρέχον διδακτικό έτος συμμετέχει σε καινοτόμο πρόγραμμα πρόληψης της βίας και των συγκρούσεων (ΠΡΟ.ΘΕ.ΣΥ – Προώθηση Θετικών Συμπεριφορών). Διοργανώνει βιωματικές δράσεις και δειγματικές διδασκαλίες με θέμα την Ενεργητική Ακρόαση σε όλους τους κύκλους τάξεων του δημοτικού σχολείου. Παραμένει στη διάθεση των ενδιαφερομένων εκπαιδευτικών για διοργάνωση δράσεων ευαισθητοποίησης σε θέματα βελτίωσης της επικοινωνίας.
(Δημοσιεύτηκε στο έντυπο Ser-Free, τ.65, Μάιος 2024)
