Ο φιλόλογος Θωμάς Νότας γράφει ένα κριτικό σημείωμα για την ποιητική συλλογή «Lacrimosa» της Χρυσάνθης Ιακώβου.
Ο ρόλος ενός βιβλιοκριτικού δεν διαφέρει πολύ από το ρόλο ενός δημιουργού. Ο δημιουργός συνθέτει, ο κριτικός αναλύει. Ο δημιουργός δομεί, ο κριτικός αποδομεί. Δύο πορείες με ίδια διεύθυνση, αλλά με αντίθετη φορά. Επιπλέον ο δημιουργός ίσως δεν έχει συνείδηση κατά τη δημιουργία, ίσως η δημιουργία αποτελεί μια ενστικτώδη πράξη, ο κριτικός όμως οφείλει να κρίνει συνειδητά. Στους Βατράχους του Αριστοφάνη έχουμε τον πρώτο ποιητικό διαγωνισμό. Βάζουν τους στίχους σε ζυγαριά.
Η ποιητική συλλογή της Χρυσάνθης με τον εύγλωττο τίτλο Lacrimosa κυκλοφόρησε, σε μια περίοδο που προβλήματα και δυσκολίες περισσεύουν στην καθημερινότητά. Και μάλιστα μετά από μια περίοδο έντονων ψυχολογικών πιέσεων κατά την περίοδο του εγκλεισμού. Βιώσαμε δύσκολες καταστάσεις. Επομένως θα το χαρακτήριζα παιδί του εγκλεισμού. Το περίμενα μελαγχολικό. Και διαβάζω:
(για ένα φεγγάρι που μας θυμίζει ότι είμαστε θνητοί)
…και το φεγγάρι βιάστηκε να βγει
πριν καλά καλά βραδιάσει
ίσα για να μας θυμίσει
τη θνητότητά μας. (Σύντομο Ταξίδι)
(για την αβεβαιότητα του αύριο)
τι ζοφερό φως
φέρνει η επόμενη μέρα,
σαν μια πεταλούδα
που φτερουγίζει άσκοπα… (Οι Επόμενες Μέρες)
ένα ατελείωτο νεκροταφείο ο κόσμος
από φτηνές προθέσεις
που πέθαναν στη νιότη τους
η ομορφιά του κόσμου κρύφτηκε
χάθηκε
διαλύθηκε
τότε
που έσκιζες τους ουρανούς
που έστυβες τα σύννεφα… (Ρέκβιεμ)
Πεσιμισμός από την πρώτη ανάγνωση. Σκοτάδι. Ανεκπλήρωτο παρελθόν. Στάσιμο παρόν. Δάκρυα. Κάτι από Σοπενχάουερ, κάτι από Νίτσε. Κάτι από ταινίες του Μπέργκμαν που κυριολεκτικά λατρεύω, αλλά στις οποίες ο άνθρωπος μένει μόνος στην ηχηρή απουσία του θεού. Πάντα όμως στο τέλος της ταινίας έμενα με τη σκέψη του τί πρέπει να γίνει για αλλάξει αυτή η κατάσταση. Και τότε σκέφτηκα να διαβάσω τα ποιήματα με διαφορετική διάθεση, να επιχειρήσω μια άλλου είδους πρόσληψη, να εντοπίσω στίχους παρήγορους, την ελπίδα, το φως που φέγγει μέσα στο έργο της Χρυσάνθης, τρόπους για να αντιμετωπίσουμε τη θνητότητά μας. Δεν έμεινα στο κενό, αλλά στους τρόπους για να ξεφύγουμε από το κενό. Θέλησα το καλοκαίρι μετά από το βαρύ χειμώνα…
Και εντόπισα ότι απέναντι στα χάρτινα πρόσωπα των ανθρώπων υπάρχει ως αντίδοτο η ματιά των παιδιών, καθώς
Η σφαγή των αθώων νηπίων ξεκίνησε
από αυτούς που κατάλαβαν
πως στα μάτια των παιδιών
κατοικεί ο θεός… (Συνεχίζεται)
Άρα παιδική ματιά, απλότητα, αθωότητα, που εκτός από τα παιδιά, υπάρχει και στη φύση, την διαθέτουν και τα πουλιά:
Τις νύχτες
ένα πουλί
κελαηδά στο μπαλκόνι μου
πώς κατάφερε να βρει
μέσα στο σκοτάδι και μέσα στο τσιμέντο
μια ολόκληρη άνοιξη; (Κρυμμένη άνοιξη)
Για να βρεις μια ολόκληρη άνοιξη χρειάζεται αθωότητα. Αθωότητα υπάρχει όταν ξεπερνά κανείς τους δισταγμούς του και αφήνει τις αισθήσεις του ελεύθερες, να αγαπήσει το σώμα του και να ανακαλύψει μια νέα σχέση με το σώμα του:
Ω αισθήσεις
που φοβηθήκατε
τον ίλιγγο ενός έρωτα
τη σκληρότητα που έχει
ένα χάδι στην παλάμη… (Δισταγμός)
Κωνσταντίνος Καβάφης-Επέστρεφε…
… Επέστρεφε συχνά και παίρνε με,
αγαπημένη αίσθησις επέστρεφε και παίρνε με—
όταν ξυπνά του σώματος η μνήμη,
κ’ επιθυμία παληά ξαναπερνά στο αίμα·
όταν τα χείλη και το δέρμα ενθυμούνται,
κ’ αισθάνονται τα χέρια σαν ν’ αγγίζουν πάλι.
Επέστρεφε συχνά και παίρνε με την νύχτα,
όταν τα χείλη και το δέρμα ενθυμούνται …
Απελευθέρωση των αισθήσεων μέσα από την ανάμνηση, όπως λέει ο Καβάφης… Ίσως όμως και αυτό δεν είναι αρκετό για τη νέα γυναίκα που γδύνεται στο ημίφως, που υπάρχει μια υποψία λαγνείας στις αργές της κινήσεις, που οι ρυτίδες της αχνοφαίνονται, σ’ αυτήν τη χορογραφία χωρίς θεατές… Αυτή η νέα γυναίκα, για την οποία πολλά μπορεί κανείς να φανταστεί, χρειάζεται συντροφιά, συντροφικότητα…
Αφαιρέσαμε τα σύννεφα απ΄ τον ουρανό
και το βαθύ γαλάζιο μάς τύφλωσε,
πόλεις χωρίς νησιά
σε συνεχή διεκδίκηση,
σταυρώσαμε το εμείς
και μείναμε μονάχοι.
Και τέλος ο άνθρωπος χρειάζεται να ταξιδεύει, είτε σωματικά είτε διανοητικά, μέσα από το όνειρο. Η στασιμότητα αποτελεί παγίδα. Ο άνθρωπος… Χρειάζεται αλλαγή πορείας
χωρίς να το ξέρουμε
αλλάζουμε σύνορα τις νύχτες,
ξυπνάμε σ΄ άλλες χώρες
σ΄ άλλες ιδέες
σ’ άλλες παρηγοριές.
Διαβάζοντας τα ποιήματα της Χρυσάνθης φαίνεται πως η αθωότητα, η ελευθερία, ο έρωτας, η συντροφικότητα, το όνειρο αποτελούν δυνάμεις για ένα νέο ξεκίνημα.
Στο ποίημά της με τίτλο Τέλος υπάρχουν οι εξής στίχοι:
Και τότε το κατάλαβα
πως μέσα σε κάθε αρχή
υπάρχει ήδη το τέλος.
Η δική μου ανάγνωση των ποιημάτων στόχευσε να βρει το αντίθετο, σε κάθε τέλος και μια αρχή. Αυτό το διάστημα διαβάζω το μυθιστόρημα Πλάνητες της Όλγα Τόκαρτσουκ και επηρεασμένος και από αυτό το βιβλίο: ο άνθρωπος χρειάζεται κίνηση, να μη μένει στάσιμος, έστω και μέσα από τα όνειρά του. Και κατά δεύτερον μια νέα σχέση με τον εαυτό του, να ανακαλύψει και να αγαπήσει το σώμα του.
Θα κλείσω και με μια αναφορά στο έργο Ιεροτελεστία της άνοιξης του Ίγκορ Στραβίνσκι. Μια απεικόνιση και αποθέωση του φαινομένου που ονομάζουμε Ζωή στην πιο αρχέγονη διάστασή του. Ένα νέο κορίτσι μέσα από έναν οργιαστικό χορό θυσιάζεται και μετά ακολουθεί η αναγέννηση. Κάθε νέο ξεκίνημα απαιτεί και θυσία. Τότε η dies lacrimosa ίσως δώσει τη θέση στον homo ridens.
* Η τρίτη ποιητική συλλογή της Χρυσάνθης Ιακώβου «Lacrimosa» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Βακχικόν. Για τις Σέρρες: Βιβλιοπωλείο Επικαιρότητα.
