Εξερευνώντας την επιρροή της διαδικτυακής βίας στις ζωές των εφήβων
Η Δήμητρα Κουρίδου αναλύει το θέμα της βίας στα social media και ρωτά εννέα έφηβους Σερραίους και έφηβες Σερραίες για το πώς επηρεάζονται όταν βλέπουν τέτοιου είδους εικόνες στο διαδίκτυο.
Φωτογραφίες: Αλεξάνδρα Ελευθεριάδου
Η σχέση των σημερινών εφήβων με την τεχνολογία και κυρίως με το διαδίκτυο και τα social media είναι ένα θέμα που απασχολεί έντονα την κοινωνία μας. Καθημερινά, το μοίρασμα των πληροφοριών, το φλερτ, τα αστεία, η κοινωνικοποίηση, ακόμη και το να κάνει κάποιος παρέα με άλλους, συμβαίνουν διαδικτυακά. Πολλοί ερευνητές μιλούν για τα αρνητικά αποτελέσματα στην ψυχική υγεία των εφήβων από την αλόγιστη χρήστη των κινητών και κυρίως από τον εθισμό τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σε μια πρόσφατη καναδική έρευνα βρέθηκε να υπάρχει επιθυμία να μένουν συνεχώς συνδεδεμένοι για να μαθαίνουν τι κάνουν οι άλλοι κι αυτό να επηρεάζει τη συμπεριφορά τους. Χαρακτηριστικά της εφηβείας είναι η κοινωνική σύγκριση, η ανησυχία για τη φήμη και κυρίως η αμφισβήτηση των ηθικών και κοινωνικών προτύπων των ενηλίκων.
Οι έφηβοι συχνά παρουσιάζουν ως μέσο έκφρασης τη βία. Άλλοτε στον φυσικό κόσμο κι άλλοτε στον ψηφιακό. Η ανοδική πορεία στην χώρα μας το τελευταίο διάστημα μας έχει θορυβήσει όλους, από γονείς, εκπαιδευτικούς, κοινωνιολόγους μέχρι και αρμόδιους, που οδηγούνται συχνά σε σπασμωδικές και ακραίες αποφάσεις. Όλο και συχνότερα βλέπουμε να πραγματοποιούνται ημερίδες και ομιλίες που αναφέρονται στην παραβατικότητα των εφήβων. Αναζητούνται οι αιτίες που τους οδηγούν σε τέτοιες συμπεριφορές και οι λύσεις εξάλειψης των φαινομένων αυτών. Τα τελευταία χρόνια οι οικονομικές, οι κοινωνικές κρίσεις, ακόμη και η πανδημία, είχαν αρνητικές επιπτώσεις στην οικογενειακή σταθερότητα με αποτέλεσμα τη σταδιακή αύξηση της έκθεσης των παιδιών στο διαδίκτυο. Σε αυτή την ηλικία η λογική, η λήψη αποφάσεων, η παρόρμηση και η αυθόρμητη συμπεριφορά δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως. Όλες αυτές οι συνθήκες μαζί με την έντονη ανάγκη τους για να αυτονομηθούν, να εντυπωσιάσουν, να τους αποδεχτούν οι συνομήλικοί τους, τους οδηγούν σε μιμητικές συμπεριφορές του διαδικτύου χωρίς να μπορούν να λάβουν υπόψη τους τις συνέπειες. Οι συμπεριφορές αυτές συνήθως είναι πιο σύνθετα αποτελέσματα πολλών παραγόντων μαζί. Το οικογενειακό περιβάλλον παίζει σημαντικό και πρωταρχικό ρόλο. Το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον επίσης. Ακόμη και η οικονομική κατάσταση που διαμορφώνει την καθημερινότητά τους. Δυστυχώς δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πόσο ρόλο παίζει ο κάθε παράγοντας από αυτούς στην εκδήλωση βίας.
Μερικά χρόνια πριν είχαμε να αντιμετωπίσουμε την επιθετικότητα με τη φυσική και τη λεκτική βία. Τώρα πια ολοένα αυξάνει η βία στην ψηφιακή μας ζωή. Αυτή αφορά τη χρήση φωτογραφιών και προσωπικών δεδομένων χωρίς συναίνεση με απώτερο σκοπό την εκμετάλλευση με διάφορους τρόπους. Οδηγώντας έτσι στον αποκλεισμό από τις παρέες, τη συκοφαντία και τον διασυρμό. Η έκφραση του θυμού και του μίσους όταν συμβαίνει μέσω διαδικτύου λαμβάνει μεγάλη έκταση και είναι σκληρή κι αμείλικτη. Αυτό οφείλεται στην ανωνυμία που επιτρέπει πολύ εύκολα ο κάθε έφηβος να βγάλει στην επιφάνεια τη χειρότερη και ίσως την πιο σκοτεινή του πλευρά. Όλο και συχνότερα εμπλέκονται έφηβοι σε ακραίες μορφές αντιπαράθεσης που φαίνεται να προσπαθούν να καλύψουν κάποια εσωτερικά τους κενά. Είτε από ελλιπή επικοινωνία με ανθρώπους τους που έχουν ανάγκη, είτε από δυσλειτουργικές σχέσεις στο οικογενειακό τους περιβάλλον, είτε από τραύματα που προσπαθούν να επουλώσουν με λανθασμένους τρόπους. Σε όλα αυτά η έλλειψη οραμάτων και προτύπων συντηρούν τον φαύλο κύκλο.
Άλλο ένα σημείο που αξίζει να αναφέρουμε είναι ότι η εξοικείωση των εφήβων με τη βία σταδιακά ενισχύθηκε με την πολύωρη ενασχόληση τους με το gaming. Κι εδώ ο εγκλεισμός, σε πολλές περιπτώσεις λόγω αναγκαιότητας, ο λιγοστός γονεϊκός έλεγχος, συνέβαλαν στην ευκολότερη αποδοχή εικόνων βίας.
Πώς επηρεάζονται οι έφηβοι από τις εικόνες βίας που βλέπουν στα social media;
Όλες αυτές οι συμπερασματικές απόψεις είναι η οπτική των ενηλίκων. Ακόμη και με μια γρήγορη ματιά, είναι τρομακτική και άκρως ανησυχητική. Δεν θα είχε όμως ενδιαφέρον να ακούσουμε και τους εφήβους; Να τους αφήσουμε να μιλήσουν χωρίς να τους διακόψουμε και κυρίως χωρίς να τους κρίνουμε; Τα παιδιά μας απάντησαν σε τέσσερις ερωτήσεις σχετικά με τη βία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ειρήνη, Α΄ Λυκείου
Πώς νιώθεις όταν βλέπεις εικόνες βίας στα social media;
Συνήθως νιώθω θυμό, στεναχώρια, αγανάκτηση και ντροπή για τις εικόνες αυτές που συνεχίζουν να υπάρχουν.
Σκέφτεσαι ποτέ τις εικόνες αυτές αργότερα;
Μερικές φορές ναι.
Πώς πιστεύεις ότι οι εικόνες βίας στα social επηρεάζουν τη διάθεσή σου;
Η διάθεσή μου επηρεάζεται αρνητικά.
Τι θα ήθελες να γίνει ώστε να προστατευτείς από αυτές τις εικόνες;
Θα ήθελα να μη γίνονται.
Στέργιος, Γ΄ Γυμνασίου
Πώς νιώθεις όταν βλέπεις εικόνες βίας στα social media;
Νιώθω στεναχώρια και αναρωτιέμαι για ποιον λόγο να συμβαίνουν.
Σκέφτεσαι ποτέ τις εικόνες αυτές αργότερα;
Ναι, αρκετές φορές έρχονται στο μυαλό μου.
Πώς πιστεύεις ότι οι εικόνες βίας στα social επηρεάζουν τη διάθεσή σου;
Την επηρεάζουν αρνητικά και φοβάμαι μήπως συμβούν και σε εμένα.
Τι θα ήθελες να γίνει ώστε να προστατευτείς από αυτές τις εικόνες;
Θα ήθελα να μην υπάρχουν καθόλου ή δεν θα ήθελα να τις βλέπω.
Χριστίνα, Β΄ Λυκείου
Πώς νιώθεις όταν βλέπεις εικόνες βίας στα social media;
Λύπη, ταραχή, θυμό, απογοήτευση, σύγχυση, αηδία.
Σκέφτεσαι ποτέ τις εικόνες αυτές αργότερα;
Ναι, γιατί η σύγχυση που μου προκαλούν είναι τεράστια.
Πώς πιστεύεις ότι οι εικόνες βίας στα social επηρεάζουν τη διάθεσή σου;
Συχνά χαλάνε τη διάθεσή μου καθώς παρακολουθώντας μια κατάσταση για την οποία είμαι αντίθετη δεν έχω τη δυνατότητα να επέμβω και να τη σταματήσω αφού έχει παρέρθει.
Τι θα ήθελες να γίνει ώστε να προστατευτείς από αυτές τις εικόνες;
Δεν με ενδιαφέρει να προστατέψω τον εαυτό μου από τις εικόνες αυτές, αλλά να προστατευτούν τα άτομα που δέχονται τη βία.
Βασίλης, Α΄ Λυκείου
Πώς νιώθεις όταν βλέπεις εικόνες βίας στα social media;
Αναστάτωση, θλίψη, ανησυχία και απογοήτευση.
Σκέφτεσαι ποτέ τις εικόνες αυτές αργότερα;
Αν και προσπαθώ να μην τις αφήνω να με επηρεάζουν, ορισμένες φορές επανέρχονται στο μυαλό μου και κυρίως αν έχουν προηγηθεί τέτοιου είδους συζητήσεις.
Πώς πιστεύεις ότι οι εικόνες βίας στα social επηρεάζουν τη διάθεσή σου;
Με επηρεάζουν αρνητικά. Κάποιες φορές νομίζω ότι νιώθω απάθεια, γιατί έτσι με προστατεύω από όλες αυτές τις άσχημες εικόνες.
Τι θα ήθελες να γίνει ώστε να προστατευτείς από αυτές τις εικόνες;
Γενικότερα θα ήθελα να μην υπάρχουν. Ίσως και να έπρεπε να υπάρχουν περισσότερα φίλτρα περιεχομένου στην πρόσβαση των εικόνων αυτών.
Μαρία, Β΄ Λυκείου
Πώς νιώθεις όταν βλέπεις εικόνες βίας στα social media;
Στεναχώρια κι έντονη απογοήτευση για το πόσο εύκολη είναι η διάδοση των εικόνων βίας μέσα από τα social media και πόσο εύκολα επηρεάζουν την κρίση των νέων.
Σκέφτεσαι ποτέ τις εικόνες αυτές αργότερα;
Δυστυχώς, μερικές φορές που είναι πολύ έντονες οι εικόνες αυτές με στοιχειώνουν και με τρομάζουν.
Πώς πιστεύεις ότι οι εικόνες βίας στα social επηρεάζουν τη διάθεσή σου;
Με γεμίζουν με απογοήτευση για το πόσο εύκολα δεχόμαστε τις συγκρούσεις μεταξύ συνομηλίκων μας.
Τι θα ήθελες να γίνει ώστε να προστατευτείς από αυτές τις εικόνες;
Θα ήθελα να υπήρχε ο εντοπισμός και η αφαίρεση των εικόνων βίας από τα social media, όπως κι ο αποκλεισμός των χρηστών που τις αναπαράγουν.
Γιάννης, Α΄ Λυκείου
Πώς νιώθεις όταν βλέπεις εικόνες βίας στα social media;
Εξαρτάται από τις εικόνες βίας, πόσο βάρβαρες είναι και τι έχει συμβεί στο παρασκήνιο. Για παράδειγμα, αν δω κάποια άτομα να ξυλοκοπούν κάποιον, θα νιώσω τεράστια αδικία, εάν όμως αυτός έχει χτυπήσει με πρόθεση λίγο πριν κάποιο παιδί που βρίσκεται σε αδύναμη θέση, δεν θα νιώσω το ίδιο.
Σκέφτεσαι ποτέ τις εικόνες αυτές αργότερα;
Ανάλογα με το πόσο βάρβαρες είναι. Εάν, για παράδειγμα, δω δυο άτομα να έχουν εμπλακεί σε έναν καβγά, δεν πιστεύω ότι θα το θυμάμαι και θα το σκέφτομαι. Σε περίπτωση όμως που δω έναν ακρωτηριασμό μέλους ανθρώπου ή ζώου θα μου χαραχθούν αυτές οι εικόνες στη μνήμη για πολύ καιρό.
Πώς πιστεύεις ότι οι εικόνες βίας στα social επηρεάζουν τη διάθεσή σου;
Γενικά η επιρροή είναι αρνητική, εξαρτάται βέβαια όπως είπα και πιο πάνω από τη βαρβαρότητα και την πρόθεση των ατόμων και της κατάστασης που την προκαλούν.
Τι θα ήθελες να γίνει ώστε να προστατευτείς από αυτές τις εικόνες;
Εκτός από τις εικόνες ακραίου επιπέδου βίας, οι οποίες δεν θα έπρεπε να υπάρχουν στο διαδίκτυο, δεν πιστεύω ότι από τις υπόλοιπες χρειάζεται να προστατευτούμε, αφού υπάρχουν ούτως ή άλλως. Θα βοηθούσε ίσως οι εικόνες ακραίου επιπέδου βίας να αποκλειστούν τελείως από το διαδίκτυο και στις υπόλοιπες να είναι πιο ξεκάθαρες οι αιτίες ώστε να καταλαβαίνουμε ποιος προκάλεσε τη βία και για ποιον λόγο. Η έκθεση μας σε αυτές τις εικόνες είναι ίσως και ένας τρόπος να προετοιμαστούμε για τον έξω κόσμο, ο οποίος δεν είναι ιδανικός.
Χρήστος, Β΄ Γυμνασίου
Πώς νιώθεις όταν βλέπεις εικόνες βίας στα social media;
Νιώθω τρομαγμένος.
Σκέφτεσαι ποτέ τις εικόνες αυτές αργότερα;
Μερικές φορές τις σκέφτομαι και μετά.
Πώς πιστεύεις ότι οι εικόνες βίας στα social επηρεάζουν τη διάθεσή σου;
Με επηρεάζουν αρνητικά.
Τι θα ήθελες να γίνει ώστε να προστατευτείς από αυτές τις εικόνες;
Θα ήθελα να απαγορευτεί να ανεβαίνουν τέτοιες εικόνες στα social media.
Γιώργος, Α΄ Λυκείου
Πώς νιώθεις όταν βλέπεις εικόνες βίας στα social media;
Νιώθω πολύ άβολα και αναρωτιέμαι γιατί τα παιδιά θέλουν να μοιράζονται τόσο αρνητικές εικόνες στα social media.
Σκέφτεσαι ποτέ τις εικόνες αυτές αργότερα;
Δυστυχώς ναι. Κάποιες φορές θέλω να τις ξεχάσω, αλλά είναι δύσκολο, κυρίως όταν είναι πολύ βίαιες ή σοκαριστικές.
Πώς πιστεύεις ότι οι εικόνες βίας στα social επηρεάζουν τη διάθεσή σου;
Με κάνουν να νιώθω ανήσυχος και ίσως να βλέπω τον κόσμο μας με λίγο πιο αρνητική ματιά.
Τι θα ήθελες να γίνει ώστε να προστατευτείς από αυτές τις εικόνες;
Θα ήθελα περισσότερες επιλογές στις ρυθμίσεις ασφαλείας των λογαριασμών μου στα social media ώστε να μην βλέπω τέτοιες εικόνες.
Ελένη, Γ΄ Γυμνασίου
Πώς νιώθεις όταν βλέπεις εικόνες βίας στα social media;
Νιώθω απογοήτευση, ανασφάλεια και φόβο για το περιβάλλον που ζούμε.
Σκέφτεσαι ποτέ τις εικόνες αυτές αργότερα;
Ναι, μερικές φορές νιώθω ότι οι εικόνες αυτές με κυνηγούν.
Πώς πιστεύεις ότι οι εικόνες βίας στα social επηρεάζουν τη διάθεσή σου;
Μερικές φορές νιώθω ανήμπορη για να βοηθήσω και σίγουρα μου στερούν τη θετική μου ενέργεια.
Τι θα ήθελες να γίνει ώστε να προστατευτείς από αυτές τις εικόνες;
Θα ήθελα να μην υπάρχουν, όμως, μιας και αυτό δεν γίνεται, ίσως περισσότερη ενημέρωση για το τι προκαλούν όλες αυτές οι εικόνες στη συμπεριφορά μας και στην ψυχολογία μας. Μπορεί έτσι να καταλάβαινα και πώς θα προστατευτούμε από αυτές.
(Δημοσιεύτηκε στο έντυπο Ser-Free, τ.65, Μάιος 2024)
